Zinemaldian kolektiboa lau aldiz lehiatu bada ere, Moriartiko zuzendari bakoitza hiru aldiz baino ez da aritu Urrezko Maskorraren lehian. Oraingoan, Jose Mari Goenaga eta Aitor Arregi dira bila dabiltzanak, lehenengoak idatzitako pelikula batekin: Maspalomas. Bertan Jose Ramon Soroiz euskal autore ezagunak bere ohiko erregistrotik oso urrun dagoen pertsonaia antzeztu du, Vicente, Kanarietan sexua eta amodioa libreki bizi duen pertsonaiaren paper ausarta gorpuztuz. Iktus baten ondorioz, Donostiara itzuli beharko du, eta 25 urte lehenago abandonatu zuen alabak (Nagore Aranburu) zahar-egoitza batean sartuko du. Bertan, zer esango dutenaren beldur, armairura itzuliko da Vicente.
Mortiarti kolektiboarentzat laugarren aldia izango da Sail Ofizialean.
—Aitor Arregi (A.A.): Ederra da. Gure ibilbidea Zinemaldiaren eskutik egin dugula esan genezake. Batzuetan ez gaituzte hartu eta beste batzuetan bai. Zinemaldia handia da baina, aldi berean, gure lanak aurkezten ditugunean, gure familiartekoak eta lagunak etortzen dira. Eta hori beti da berezia. Maspalomas zer nolako filma den kontuan izanik, uste dut Zinemaldia leku egokia dela berau aurkezteko.
—Jose Mari Goenaga (J.M.G.): Batzuek usteko dute, automatikoki Zinemaldian beti hartuko gaituztela, baina ez da beti horrela izan. Marco Venezian izan zen, ez Donostian. Batzuk esaten dute aldez aurretik bagenekiela, eta ez da horrela.
Nondik sortu zen 'Maspalomas'?
—J.M.G.: Bi iturri ditu. Alde batetik, lokalizazioa bera, Maspalomas. 2016An izan nintzen bertan lehenbizikoz oporretan. Atentzioa deitu zidan, bai tokiak, bai bertan sortzen den mikrokosmosak ere. Pelikula batean erakusteko oso gune interesgarria izan zitekeela iruditu zitzaidan. Garai berean jakin nuen, LGTBIQ+ kolektiboko hainbat jende, urteetan aurrera iristen direnean, zahar egoitzetan edo sartzen dituztela, nolabait armairura itzultzen direla, edo bestela esanda, beraien nortasuna ezkutatu egiten dutela. Oso gatazka gordina iruditu zitzaidan. LGTBIQ+ kolektiboa islatzen duten pelikuletan jendea armairutik ateratzen ikustera ohituta gaude, ez kontrakora. Horrek beste galdera bat dakar: zer da armairu bat? Noizbait guztiz irteten al zara hortik?
'Moriartiko' filmetan, askotan, identitateaz edo ezkutatzeaz hitz egin ohi izan duzue. 'Maspalomas'-en bi gai horiek landu dituzue.
—A.A.: Bete-betean jotzen du hor. Ezkutatu egiten da Vicente (Jose Ramon Soroiz) protagonista, armairura itzultzen delako. Identitateari dagokionez, armairura sartzerakoan bere identitatearen zati handi bat auto-ezabatzen saiatzen da. Homofobia erabat barneratuta duen pertsonaia da. Egia da bi kontzeptu horiek, modu ezberdinetan landuta bada ere, gure filmografian presente daudela. Marcon, agian, borroka identitarioa zen gehiago, baina Balenciagan argi eta garbi dago ez duela bere burua ezagutarazi nahi. Horretan ere topa daitezke antzekotasunak Maspalomas-ekin.
Esango nuke 'La trinchera infinita'-rekin duela antzekotasun gehien.
—A.A.: Hori da guk dioguna. La trinchera infinita, beldurrak eraginda zulo batean sartzen den gizon baten kontakizuna da. Iruditzen zait bi pelikula hauek argi erakutsi egiten dutela nola egon zaitezkeen eroso zulo edo armairu batean ezkutatuta.
—J.M.G.: Bi pelikula horietan Stockholm sindrome antzeko bat garatzen dute pertsonaia nagusiek. La trinchera infinita egin genuenean, errealitate batetik hasita kanpora ateratzeko beldurrari buruzko metafora bat kontatzen genuela esaten genuen. Maspalomas metafora horren aplikazio praktikoa dela esan daiteke. Are gehiago, Maspalomas 2020an girotua dago eta, momentu batean, Soroizen pertsonaia zinema areto batera joaten denean, ikusten ez bada ere, hain zuzen ere, La trinchera infinita da ikusiko duen pelikula (barre egiten du). Entzuten dena, pelikula hartan Higiniok (Antonio de la Torrek) postari homosexualarekin izandako elkarrizketa da.
'Maspalomas'-eko Vicente Jose Ramon Soroiz izan al zen zuen pentsamenduan hasiera-hasieratik?
—J.M.G.: Bai, bera zen. Besteentzako castingak egin genituen, baina berarentzako ez. Loreak-en pertsonaia txiki bat egin zuen eta beti iruditu izan zaigu oso aktore ona, agian zineman asko agertu ez dena. Oso ezaguna izan da beti Euskal Herrian belaunaldi ezberdinentzat, Bi eta bat, Jaun ta jabe edo Martin bezalako telesailengatik.
Egin dituen pertsonaietatik oso urrun dago hau?
—J.M.G: Uste dut jende asko harritu egingo dela Soroiz paper honetan ikustean.
Maspalomas-ek, batez ere lehen 20 minutuetan, baditu hainbat sexu eszena. Bertan Soroiz, adibidez, cruising egiten ikusiko dugu.
—J.M.G.: Errodajea hasi baino urtebete lehenago bildu ginen berarekin proiektua prestatzeko. Lehendabiziko bilera hartan ez genion esan sexu asko zegoenik, baina gero gidoia bidali behar izan genion, noski. Urte horretan zehar maiz egon ginen elkarrekin, segurtasuna emateko eta sexu eszenak nola egin ikusteko. Azkenean bere pertsonaiaren konfliktoaren ardatza da sexua. Eta Soroizek berehala ulertu zuen. Bestalde, psikologikoki ere berak ikusten zuen bere burua Vicentenera egiten.
Intimitate koordinatzaileak erabili dituzue.
—A.A.: Lehen aldiz egin dugu lan intimitate koordinatzaileekin. Eta egia esan, zubi lanak oso ondo egin zituzten. Lortu nahi genuena nola egin erakutsi ziguten, dena oso modu hotzean, baina aldi berean oso garbi. Jose Ramonentzat eta guretzat oso argigarria izan zen. Dokumentu bat prestatu ziguten gauzak nola egin behar ziren garbi utziz, gaizki ulertuak egon ez zitezen. Horrek kristoren konfiantza eman zion Jose Ramoni, eta baita guri ere.
—J.M.G.: Jose Ramonentzat oso lagungarria izan zen Maspalomas ezagutzea ere. Lokalizatzera joan ginenean gurekin etorri zen. Gidoia ere askotan irakurri zuen eta berak esaten duenez urtebete hori oso ongi etorri omen zitzaion mentalizatzeko eta pelikula prestatzeko.
Vicenteren papera oso konplexua da, geruza asko dituena. Bere arauekin bizi nahi du, alaba eta emaztea abandonatu zituen iraganean...
—A.A.: Korapilo asko ditu eta psikologikoki oso interesgarria da aktorearekin lantzeko. Batzuetan, deserosoa ere gerta daiteke bere kontuekin. Jose Marik ongi landuta zituen gidoian eta, egia esan, korapilo horiek asko interesatu zitzaizkidan niri.
—J.M.G.: Jose Ramonek asko eman dio pertsonaiari. Bere presentziak badu horrelako zaurgarritasun bat, beldur puntu bat, esango nuke baduela puntu barnerakoi bat. Uste dut oso sinbiosi ona dagoela Jose Ramon eta pertsonaiaren artean.
Iraganak pisu handia du istorioan, baita familiarekiko harremanak ere.
—J.M.G.: Hori izan zen gidoiaren erronka nagusietako bat. Iraganak pisu handia du, baina ez nuen nahi denbora guztian pertsonaiak iraganari buruz hitz egiten aritzea, ez zitzaidalako oso zinematografikoa iruditzen. Datu zehatzak eman nahi nituen, noski, ikusleak konposizio bat egin dezan, baina horretan gehiegi luzatu gabe.
Covid-ak eta konfinamenduak ere badu bere garrantzia argumentuan.
—J.M.G.: Gidoiaren lehen tratamendua konfinamendu garaian idatzi nuen. Konfinamendua hasi eta plataformatan La trinchera infinita estreinatu zen,. Orduan, jendeak sareetan nolabaiteko lotura egin zuen gure pelikularen eta egoeraren artean. Aldi berean, Maspalomas idazten ari nintzen, eta nahiko egokia iruditu zitzaidan gai hura ere gidoian txertatzea. Armairura itzultzen den pertsona baten inguruko pelikula egin badugu ere, covid-ak eta konfinamenduak beste tentsio eta metafora bat ekarri digu, armairuaren kontzeptua denoi zabaltzeko modu bat ere izan zelarik. Izatez, pelikulako pertsonaia guztiek badute euren armairu propioa.
Vicenteren pertsonaiari kontrapuntua jarri diozue, Kandido Urangak antzezten duen Xantirekin. Ez dakigu VOXekoa den, edo probokatzaile hutsa besterik ez.
—A.A.: Probokatzailea da, baina baita kontserbadorea ere. Hor adibidez, bai pixka bat probokatzen ari da, baina bera, batez ere, kontserbadorea da. Pertsonaiaren eraikuntzan Vicente zenaren guztiz kontrakoa sortu dugu, hetero-patriarkatuaren erakusle garbiena. Nolanahi ere, oso interesgarriena da biak bata bestearengana nola hurbiltzen diren ikustea.
Horrelako argumenturekin erraza izango zen drama gordinean erortzea, baina komedia printzekin orekatu duzue.
—A.A.: Zerbait garatzen dugunean, geure buruei beti egiten diegu galdera hori: umorerik badauka ala ez dauka? Egia da, ordea, orain arte ez dugula komediarik egin.
—J.M.G.: Izatez dramak egiten ditugu (barre egiten du).
—A.A.: Dramak egiten ditugu, baina ia denek, momenturen batean, umore pixka bat egiteko intentzioa ere izaten dute. Agian barre algarak egiteko adina ez, baina irribarreren bat ateratzeko bai. Oreka kontua da. Ez zaizkigu gustatzen bere burua serioegi hartzen dituzten pelikulak. Bestalde, bizitza ere horrelakoa da, edozein momentutan umorezko leihotxoak irekitzen dira unerik serioenetan ere.
Izan da, jada, lehen emanaldia Zinemaldian. Jendeak pelikula nola hartuko duela uste duzue?
—A.A.: Ikusmin handia dugu. Euskal Herrian zeresana emango duela iruditzen zait, ez bakarrik pelikulak berak, bere hasierak edo kontatzen duenak, baizik eta Jose Ramon horrelako zerbaitetan ikusteak. Jende askorentzat Jose Ramon Soroiz Joselontxo da, edo Arizkorreta lehendakaria edo Martin... Oso aktore ezaguna da, eta beti paper zuriagoetan, edo ez hain polemikoetan, lan egin duena. Jende askok galdetuko du “Zertan ari da Joselontxo hemen?”. Gerta liteke beste hainbat jendek ispilu bat ikustea Vicenteren pertsonaian.
—J.M.G.: Zaila da esaten. Hogei minutuko sarrera hori kenduta, gero pelikula oso Moriartianoa da. Ez dakit, ordea, hainbat jendek, sarrera ikusita aretotik ihes egingo ote duen (barre egiten du).
Zergatik filmatu duzue 35 milimetrotan?
—A.A.: Eztabaida handiak izan genituen. Garestiagoa da horrela filmatzea eta arazo tekniko handiagoak eragiten ditu. Gure taldea oso ohituta dago digitalean grabatzen, urte askoan egin dugu lan modu horretan. 80 egunean horrela egin zen, baina niretzat 35 milimetrotan filmatzen nuen lehen aldia izan zen. Nik bizi nahi nuen sentsazioa zen baina, zergatik filmatu horrela? Uste genuen pelikulari bisualki plus bat emango ziola. Bi mundu erabat bereizteko aukera zegoen, Maspalomas: ura, hondarra, neonezko kolorezko argiak... Hori guztia 35 milimetrotan oso potentea izango zela imajinatzen genuen. Pelikularen beste zati handiena Donostiako erresidentzia batean girotuta dago, beraz, zergatik jarraitu 35 milimetrotan filmatzen? Agian, erresidentziaren hoztasuna eta zakartasuna plastikoago bilakatu nahi genuelako. Gainera gure argazki zuzendariarengan erabateko konfiantza daukagu eta argi esan zigun askoz joko handiagoa emango ziola pelikulari.
—J.M.G. Gure pelikuletan, digitalki grabatu izan dugunean, zeluloidearen antzeko tratamendua eman izan diegu postprodukzioan. Oraingoan aurrekontua bazegoela ikusita, zergatik ez egin zuzenean horrela?
'La trinchera infinita' eta 'Marco' egin ostean, 'Maspalomas'-ekin euskarara itzuli zarete?
—A.A.: Ilusio berezia ematen zigun, motibatu egiten gintuen euskarara itzultzeak. Hizkuntzaren tratamenduarekin ez dugu buru asko estutzen, istorioak agintzen duenaren arabera egiten dugu. Beste hizkuntza batean, bai gaztelaniaz zein alemanez, konta zitekeen, baina ilusio handia egiten zigun gure hizkuntzan egiteak.
—J.M.G.: Euskaraz kontatu zitekeen pelikula zen. 80 egunean, Loreak eta Handia filmetan oso eroso sentitu ginen euskaraz eginda, eta kasu honetan ere posible izan da.
