Estiloen onomastikaren bila

Techno edo house? Techno edo house? Behin baino gehiagotan galdetuko zizun lagun diskotekazaleak. Zer zerikusi du Peruko chicha estiloak hango edari fermentatuarekin? Eta, nolatan amaitu zuen bertako punka Rock Radical Vasco nomenklaturatik ihesi? Musika etiketek ez dituzte soinuak soilik izendatzen: kontakizunak, identitateak eta memoriak eraikitzen dituzte. Batzuk kalean jaiotzen dira, beste batzuk diskoetxeen bulegoetan eta askoren zentzua aldatu egiten da denborarekin. Gehienetan, nahi gabe edo era lausoan erabiltzen diren hi-tzak, musikazaleen artean elkar ulertzeko, ematen dioguna baino garrantzi handia dute, eta era naturalean sortu edo ez, hausnarketa bat merezi du estiloen izenen etimologiak. Izan ere, hitz bakoitzaren atzean (punketik neoperreora) kontakizun bat dago, norbaitek entzuteko zain.

Rocka edo reggaetoia existitu baino askoz lehenago, musika funtzioaren arabera sailkatzen zen: sakratua edo profanoa, elizakoa edo tabernakoa. Ez zegoen generorik, erabilerak baizik. XX. mendeko industria fonografikoaren etorrerarekin, saltzeko sailkatzeko beharra sortu zen: race music (jende arrazializatuarentzat) edo hillbilly (landa-zurientzat) bezalako etiketak agertzen hasi ziren, ondoren rhythm & blues eta country letretan mutatu direnak. Hedabideek eta kritikoek ere zatia jokatu zuten an-tzekoa dirudiena izen beraren azpian bilduz. Horrela sortu zen rock-and-roll, entzule zurientzat ospe handia zuen soinu birziklatze afroamerikarra. 70eko hamarkadatik aurrera, musikariek eta jarraitzaileek etiketa propioak sortu zituzten harrotasun eta pertenentzia sentimenduz. Gaur plataforma digitalek azpi-azpigeneroak sortzen dituzte, hala nola vaportrap edo witch house. Internetekin taxonomiak eztanda egin du, eta, orain, etiketek kaos digitala nabigatzeko balio dute. 

Isekatik Harrokeria

Musika etiketa asko estigma gisa sortu ziren. Punk hitzak, ingelesez, zabor edo gazte kriminal esan nahi zuen; grungek zikinkeria eta utzikeria gogorarazten zituen; oi!, Erresuma Batuan, hooliganei eta langile klaseei lotutako kaleko oihua zen. Gauza bera bachatarekin: Dominikar Errepublikan gustu txarreko jaiak edo arrabaletako abestiak izendatzeko erabiltzen zen. Emo bera ere, emotional hardcoretik dator, punkaren barneko gutxiespen testosteronikoa izan zen hasieran, milaka gazterentzat identitate bihurtu arte. Izen horiek mesprezuak markatu zituen, eta musikariek eta publikoak pertenentzia eta desberdintze sinbolotzat bereganatu zituzten.

Beste izen batzuek, ordea, sustrai kultural sakonak dituzte. Milonga “mulonga” kimbundu afrikarretik dator, hitz edo elkarrizketa esan nahi duena, eta lehenik inprobisazio mota bat eta gero Rioplatako dantza estilo bat izendatu ditu. Tangoa afrikar “tangó” hitzetik etor daiteke, biltzeko eta dantzatzeko lekuak izendatzeko erabiltzen dena, edo “tangano” espainieratik, mespretxuzko modu gisa. Reggae, berriz, “rege-rege” hitzetik dator, jamaikar mintzairan zerbait desordenatua edo klaserik gabea aipatzen zuena; ghettoko musika bat gutxiesteko modu bat izan zena kontzientziaren bandera bihurtu zen. Cumbiak, jatorriz Kolonbiakoa, “kumba” edo “kumbé” bezalako hitz bantuen izena jasotzen du, festa, danbor edo dantza erritualari erreferentzia eginez. Kasu horietan guztietan, herrikoia, marjinala edo mestizoa etsipenezkoa izan zen kultura zentral bihurtu arte.

Izena baino gehiago, identitate eta merkatua

Estiloek ez dute musika soilik antolatzen: tribuak, nitxoak eta merkatuak eraiki-tzen dituzte. “Technoa gustuko dut edo hardcoreta naiz” esateak soinuez ez ezik, estetikaz, kodeez eta bizimoduez ere hitz egiten du. Baina, badira esanahia galdu duten izenak ere. Indiek ekoizpen independentea ekartzen zuen, eta gaur egun zigilu handiak dituzten artistak biltzen ditu. Urbano, reguetón, rap eta pop latinoaren arteko gurutzaketa sinplifikatzeko pentsatua, haren arteko sustrai eta desberdintasunak ezabatu ditu. Lo-fi (grabaketa eskasa) edo techno (detroiteko brikolage elektronikoa) deskribapen tekniko gisa sortu ziren, eta gaur egun etiketa emozionalak edo komertzialak dira. Katalogoak ordenatzeko, audientziak segmentatzeko edo estiloak plataformetan koka-tzeko balio dute. Euskal rock erradikala ere, bere ku-tsu politikoagatik kanpotik bildua, bere talde askok baztertu zuten, uniformetasunik nahi ez zutelako. Etiketa batek konekta edo muga dezake, nork esaten duen eta zertarako.

Gaur egun, generoak katalogatu baino azkarrago jaiotzen dira. TikTok, Bandcamp edo YouTuben, erabiltzaileek sad sierreño, corridos tumbados edo hyperpop latino izenak asma-tzen dituzte. Batzuk biralak bihurtzen dira; beste ba-tzuk, berriz, ezkutuko nitxo, meme edo playlistetan bakarrik bizi dira. Hizkuntza soinuaren atzetik doa, musika harrapatzen saiatuz. Baina, agian, helburua ez da definitzea, laguntzea baizik. Etiketa bakoitza pista bat da, ez muga bat. Musikak ez du izenik behar sentitzeko, baina beti egongo da hitz bat (asmatu, lapurtu edo birsortua) entzuten dugunean sentitzen duguna adierazten lagunduko diguna.