Pedagogia Kosmopolita: Leonoardo Dicaprio infernuko arrantz-ontzian

Artikulua idazten ari naizenean informazioa oraindik mugatua da, baina berri guztiek 700, 800, 900 hildakoez ari garela diote. Gertaera tamalgarri hauen aurrean, kasu zehatzaren xehetasunak alboratuz, egi ukaezin bat geratzen da agerian: hildakoen jatorriak erakundeen, komunikabideen eta orokorrean gizartearen erantzuna guztiz baldintzatzen dute. Izan ere, istripu honek ez du Oscar sariz jositako pelikula ikusgarririk mereziko, ez eta abesti hunkigarririk inspiratuko.

Inork ez luke ukatuko norberaren gertuko bat senide naiz lagun gorriak eta bi jasaten ari denean geuregan duen eragina handiagoa dela. Era berean, geurearen pareko gizarte lotu batean, geure gizarte bera partekatzen dutenekin nolabaiteko harreman sendoa daukagu eta horrek ere eurei gertatzen zaizkien zorigaitzen aurrean jarrera berezia edukitzea azaltzen du. Gertutasuna, eskema kultural edo hiritartasun bera elkarbanatzeak harreman berezia sortzen du, hain zuzen ere. Geure kasuan euskaldun edo Euskal Autonomi Erkidegoko hiritar izatea litzateke pentsamolde hori. Harreman hauek hainbat zentzu ezberdinetan ondorio benetan positiboak ekar ditzakete: gertutasunean eta erreferentzi kultural komunetan oinarritutako solidaritate lotura tinkoak sortzea, kultura aniztasunaren zaintzeaz arduratzea, ingurugiroaren garrantziaz ohartu eta hau edonon babestearen betebeharra ulertzea, eta abar luze bat. Halarik ere, honetara mugatzen den ikuspegi bat ezin da bere baitan onargarria izan.

Izan ere, mundua ez da jada konpartimendu estu ala itxietan finkaturiko gizarteez osatzen: komunikabide globalek, interneteko sareek eta egun gizakiok mugitzeko ditugun aukerek (nahita ala behartuta, immigrazio gehienen kasuan gisa) testuingurua eraldatu dute. Garai batean nazio bakoitzak gizarte-kultura zehatz bat zeukan atxikita eta bertako hiritarrak kultura hori banatzen zutenekin identifika zitezkeen. Gaur egun aldiz euskaldun izatea, esaterako, askoz anitzagoa da. Zer esanik ez euskal hiritarrez ari bagara. Horrexegatik, hain zuzen ere, iragazi beharko genituzke azken hauek pedagogia kosmopolita batez. Izan ere, politiko-instituzionalki (arrisku partekatuez osatutako mundu batean subiranotasun itxiak ilusio faltsuak besterik ez dira eta), kulturalki (kulturak barne naiz kanporantz aberatsak izan behar baitira euren biziraupena bermatzeko) eta ekonomikoki (desberdinen arteko harreman ezak sortutako gatazkak epe erdi-luzean ondorio txarrak ekartzeaz gain oso garestiak direnez gero, harremana edukitzearen onurak alboratzen dituztela aipatu ezean) barne elkarbizitza eta kanpo harremanak halabeharrezko jomugak dira.

Baina, zer da Pedagogia Kosmopolita bat? Norberaren kidetza onartu eta aldarrikatzen den bitartean beste kidetza bat dutenekin ulertu eta harremanetan jartzea posible izateaz gain desiragarria dela babesten duen heziketa hain zuzen ere. Euskal hitz askorekin gerta oi den antzera, "harreman" hitz berak oso ondo erakusten du horren funtsa: Pedagogia Kosmopolita batek beste gizarte-kultura eta bertako kideei geure gizarte-kulturaz eman eta eurenaz hartu behar dugula dioen ikuspegia litzateke. Honen garrantzia ulertzeko gertuko ereduetara joan gintezke: urte askotako gatazka medio, euskal eta Espainiako gizarte-kulturen arteko harreman hori, salbuespenak salbuespen, oso mugatua izan da eremu askotan. Nola ezikusi zoritxarrez hainbestetan ikusten diren "ah, ¿vasco? ¡Ay va la ostia Patxi!" edo "Ah, andaluza? Olé, paella, sangria, carne mechá!" egoerak. Hau gertukoen kasuan: urrunekoekiko zuzenean entzungor egin edo mesprezatu egiten ditugu maizegi.

Eredu anekdotiko hauek, bere baitan iraingarriak izateko aukera edukitzeaz gain, beste bi ondorio latzen erakusgarri dira: alde batetik gizarte-kultura aniztasunaren onurak gutxitu edo saihesten dituzte eta, bestetik, konponbide globalak behar dituzten arazoei, igandeko mediterraneoko triskantza adibide, irtenbideak jartzea zailtzen dute. Nola lortuko dugu, hala bada, gizarte baten barnean bizikidetza sendo bat eraikitzea behin da berriz barneko aniztasuna ukatzen ari bagara? Eta, nola lortuko dugu lekuko hiritarrak munduan zehar hainbeste gaitz jasaten ari direnei laguntzeko prest egotea ez badiegu geureak ez diren gizarte-kulturei harretarik ipintzen? Gure kasuan gatazka hau espainiar eta euskal kulturen artean finkatu dugu batik bat, baina egia esan arazoa bi gizarte-kultura hauen elkarbizitzatik askoz haratago doa geurean ere: hegoamerikarrak, eki-europarrak, musulmanak eta ijitoak, besteak beste, arrotz gisa tratatu ditugu gehiegitan.

Egoera hau gainditu eta aurrera pauso bat egiteko ezinbestekoa da Pedagogia Kosmopolita bat barneratzea. Helduen kasuan jarrera aldaketa bat medio eta haurren kasuan heziketa (eskola naiz etxekoa) medio. Hainbat saiakera martxan jarri diren arren, hauek urriak direla agerikoa da. Urteetan zehar euskal abertzaletasuna abertzaletasun ireki bat zela aldarrikatzeko "abertzaletasun kosmopolitaz" aritu dira asko. Nire ustez ikuspuntua ez da aproposa (asmoa zintzoa izan zitekeen arren): "kosmopolitismo inter-kultural" batez hitz egiteak zentzu gehiago edukiko luke. Izan ere, kosmopolitek gehiegitan gizarte-kultura aniztasunak bere baitan duen garrantzia errazegi alboratzen dute, batez ere geurearen moduko gizarte-kultura txikiez (kuantitatiboki) ari direnean. Honek, orokorrean, euren proposamenen zilegitasuna gutxitu izan du, euren helburu zintzoak betetzea zailduz. Abertzaleok aldiz, geure gizarte-kultura aldarrikatze honetan mundura irekitze prozesu hori motibo estetiko hutsengatik egin dugu askotan, geure baitan "geureaz" bakarrik arduratzen jarraitzen genuen neurrian. Hala bada, bitako ezta eredu bat ez da suertatu eraginkorra. Pedagogia kosmopolitak diferentziak alboratu beharrean, gizarte-kultura anitz hauen garrantzia onartu eta hauetaz baliatzea defendatzen du. Euskal Autonomi Erkidegoan gehiengoak heziketako kultura nagusia euskalduna izatea erabaki du demokratikoki, euskal kulturaren biziraupenak, bere barne aniztasunean, hau eskatzen duela ulertu ostean. Euskal Herriko beste hainbat lurraldeetan zoritxarrez hau ez da, momentuz behintzat, barneratu. Edonola ere, EAEko kasuan hezkuntza kultura nagusia euskalduna izatea erabakitzean ez da beste gizarte-kulturen garrantzia behar adina integratu heziketa sisteman. Euskaldun-espainiar gatazkaren kasuan hau oso agerian dago, askotan Espainia beraren aniztasuna ukatuz (zenbat haur euskaldun lirateke katalana entzun eta hizkuntza hura dela identifikatzeko gai?). Hau ukatuz, ikasleei beste kulturen inguruan jakiteko eskubidea ukatu zaie gehiegitan. Baina baita atzerritik etorri diren baina dagoeneko geureak diren beste kultura batzuekiko ere, klasean dauden ikasleen arabera alegia: frantsesa, brasildarra, kolonbiarra, errumaniarra, txinera, ijitoa, musulmana, ingelesa eta abar. euren barne aniztasunean. Ikuspegi hau ikasgeletan barneratzea ez litzateke horren garestia izango, irakasleek interneten nahi adina informazio eskura duten heinean (honek aurre-aurretik euren heziketa aproposa eta lan baldintza egokiak eskatzen dituen arren). Aldiz, inplementatuz gero ikasleek besteen ikuspegia ezagutuko lukete, elkarbizitza erraztuko litzateke, solidaritatea eta tolerantzia barneratuko lituzkete (bai barnerantz naiz mundurantz) eta, azken finean, aurrerantzean munduko arazoak ulertzeko gai izatea erraztuko lieke. Estatu batuetan, gabeziak gabezi, argi ikusi dute eta, esate baterako, 2040rako lehiakorrak izaten jarraitu nahi izanez gero teknologia garapen enpresetan aniztasuna bermatu behar dela ulertu dute: 2040ean gizartearen %42 baino gehiago ez da zuria izango. Teknologia enpresetan aldiz euren presentzia ez da %10etik pasatzea espero, bidegabekeria bat izateaz gain talentuz gainezka diren pertsona asko alferrik galduko direlarik.

Hala bada, Euskal Herrian euskal hiritarrak hezi behar ditugula argi dago, euskal kultura bere aniztasunean mantendu eta bizi nahi dugunak gehiengo demokratikoa gera eta. Denboran zehar irmo mantendu den gehiengo bat, hain zuzen ere. Geure gizarte-kulturaren ezaugarriak ezagutzea, bere baitango aniztasunean, eskubide bat delako. Baina ereduak balio dezan beste gizarte-kulturak ezagutu, geureak egin, barneratu behar ditugu. Gure aniztasuna ulertu eta baloratuz gero besteena ere ulertu eta baloratzeko gai izango garelako. Eta hau lortuz gero, besteen arazoak ez ditugulako hain "besteen" ikusiko. Ikusmolde hau gizarte eremu guztietara zabalduz gero gizarte hobea izango ginelako: mundu mailan erreferentzi txiki baina sendo bat, baketsua, elkarbizitzan sendoa. Ez da nahikoa baldintza garapenerako, beharrezko baldintza baizik. Euskal hiritarrak behar dira euskal kultura mantentzeko eta euskal hiritarrek hala bozkatzen dutelako (hezkuntzaz besterik ez naiz ari hemen). Baina euskal hiritar horiek kosmopolitak izan behar dira: betebehar hori daukagu, egungo generazioek (eta gure erakundeak) datozenei euren eskubideak bermatzeko.

Argi dago utopia bat dela, baina utopia errealista bat. Baliteke hainbat tokitan dagoeneko jomuga honetarantz bideratuak egotea, Euskal Herri bertan ere. Izan ere utopia errealistek gizarteen garapenerako jomugak jartzen dituzte. Hala bada, har dezagun Pedagogia Kosmopolita jomuga gisa. Izan gaitezen eredu. Euskaldun eta Euskal hiritar guztiak. Geure onena eman dezagun norberaren gizarte-kultura defendatzea beste gizarte-kulturak ezagutu ahal izateko oztopo bat ez izateaz gain helburu hori bera lortzeko tresna bat izan daitekeela frogatzeko. Euskal kulturak hala eskatzen duelako. Euskal hiritarrek eskubide hori dutelako. Mediterraneoan betiko galdu ditugun giza semeek, urrun bizi ziren gertuko anaiek, merezi dutelako. Ez da Leonardo DiCrapio protagonistatzat edukiko duen infernuko arrantz-ontzi honen inguruko pelikularik egingo. Baina horrek ezin gaitu istripu hau pairatu dutenengandik aldendu. Hau bai dagoela gure esku.