Ez naiz lehena esaten, baina ez zait hitz egokiagorik bururatzen Ugaitz Agirreren lehen nobelaz jarduteko: anbiziotsua. Hitz horixe ibili dut buruan sarritan Tximeletak bizkarrean irakurtzean, liburuaren planteamendu narratiboagatik, istorioak hartzen dituen bidezidor ugariengatik, edo hizpide dituen gaien ugaritasunagatik.
Sara Ballet-en istorioa kontatzen du Agirreren nobelak. Firenzen bizi den kataluniarra da Sara, 2012an, nobelaren orainaldian, historia irakasle diharduena unibertsitatean, sorterritik urrun eta hango familia eta senideekiko loturak oro apurtuta. Aita oso gaixo dagoela jakinaraziz ahizpak egin dion deiak darama atzera Gironellara, eta sorterrirako bidaia iraganerako itzulera bilakatzen da protagonistarentzat: esan gabeko sekretuak eta itxi gabeko zauriak aurrez aurre agertuko zaizkio ostera. Atzean utzia uste zuen 1990eko hamarkadako gaztaroko gertaera bortitz isilduekin zer egin erabaki beharko du, gorputzean idatziak dituen traumekin nola jokatu. Ardatz narratibo horixe da nobelan nagusia, eta interesgarrienetakoa ere bai, irakurleari sekretu horien inguruko jakin-mina eragiteaz gain, genero- eta botere-harremanez hausnartzeko beta ere ematen baitu.
Aitzitik, nobelak proposatzen digun iraganerako bidaiak dimentsio kolektiboa ere badu. Izan ere, historia-irakaslea da Sara, eta baita fikzioa eta historia nahasten dituen liburu arrakastatsu baten egilea ere. Pertsonaiaren izaera horrek zabaltzen dizkio bideak letra larriagoz idazten den historiaren inguruko gogoetari. Sararen irakasle, ikertzaile eta idazle izaerak eta bere ibilbide akademikoak aukera eman diote Agirreri nobelan Erromako historiaren, 68ko maiatzaren edo XXI. mende hasierako egoera sozio-politikoaren inguruko zertzeladak txertatzeko. Hein batean, 2000ko hamarkadako mendebaldarren gutasuna itxuratzerakoan zeresana izan duten gertaerak eta lekuak berrirakurtzen ditu Agirrek Sara Balleten eskutik. Asmoak badu interesa ezbairik gabe, baina behartuxea egin zait batzuetan Sararen biografiaren eta historia nagusiago horren arteko lotura.
Idazlea ere bada Sara, eta horrek hirugarren hari bat zabaltzen du eleberrian: literaturaren, idazketaren eta artearen inguruko gogoetena. Idazletasuna, historiaren eta fikzioaren arteko hariak edo autobiografiaren ertzak dira nobelaren orrietara Agirrek ekarritako gaietako zenbait. Eta anbizioa narrazio-tekniketara ere eramaten du nobelagileak, kontakizun linealaren egitura pitzatu eta puzzle baten antzera eskain-tzen baititu atalak. Esploratutako bideek batzuetan emaitza interesgarriak eman dituzte (elkarrizketen planoak eta narrazioarenak tarteka-tzea, esaterako), baina beste batzuek ez naute hainbeste asebete (filmekiko joko intertestualek, adibidez). Halaber, elkarrizketak batzuetan bortitzegi, esplizituegi egin zaizkit, sinesgarritasunaren kaltetan.
Lehenengo nobelan dena kontatu eta erakutsi nahi duenaren urgen-tzia bat transmititu dit tarteka Agirreren liburuak, eta akaso protagonistari eta bere istorioari gehiago ez entzun izana hartu dut faltan. Baina era berean estimatu dut liburuan arriskuak hartu izana eta ohiko bide eta moldeetatik ateratzeko ahalegina egin izana, tarteka inoiz zapaldu gabeko lurraldeetara iristea ere lor-tzen baitu.
