Idazlea eta itzultzailea da Danele Sarriugarte Mochales (Elgoibar, Gipuzkoa, 1989), besteak beste, eta bere hirugarren eleberria plazaratu du: beste zerbait (Consonni). Irailean aurkeztu zuen eta, ordutik, batetik bestera ibili da, elkarrizketak eta abar egiten; orain fase lasaiago batean dagoela aitortu du, eta hala erantzun ditu galderak.
Eleberria zabaltzearekin batera lehen pista: J Martina taldearen ‘Beste Zerbait’ abestiaren hitzak.
Liburua buruan eduki ez arren, 2022-2023an hasi nintzen testuak idazten tonu horretan, eta abesti horrek akonpainatzen ninduen; nire ustez, liburuari laguntzen dion aldarte bat biltzen zuen. Liburua landu bitartean, gainera, 2023tik 2025era, Poperra, afterra, utopia ikuskizuna egiten aritu naiz Miren Narbaizarekin, eta hor ja ager-tzen zen beste zerbait hori: gau bat kontatzen da, eta gau horrek badakar beste zerbait ekartzeko promesa bat.
Ondoren, berriz, bi ohar: batetik, bestearen hitzak erabiltzen direla; eta bestetik, idazketa-lan bat dela. Hasieratik esana joan dadila?
Tartean besteen hitzak daudela aipa-tzea gizalegea iruditzen zait, errespetua, eta liburuaren funtzionamenduari buruzko azalpen bat. Idazketarenarekin lotuta, berriz, niretzat dilema puntu bat eduki du fikzioaren eta errealitatearen arteko kontu horrek; ez bereziki nire barnean, garbi baitaukat proposamen bat dudala eta hori zilegi dela beste batzuk diren moduan, eta hainbat gauzaren arabera epaitu daitekeela, baina hortik harago horren irakurketa batzuekin deseroso sentitu naiz. Horren aurrean kokatu nahi nuen, eta horretarako modu bat izan da jolas moduko bat planteatzea; idazketaren aipua, kasurako.
Nobela mutante bat da; zein zentzutan?
Egia esan, eta hau zintzoki diot, bere barnean gauza asko hartzen dituen literatura genero bat da nobela eta, zentzu horretan, malgua da; horregatik da niretzat ere nobela bat liburu hau, eta jarri ahalko nuke eleberria, huts-hutsean. Halere, nahi nuen adierazi ez dela XIX. mendean sortu zen nobelaren oinordeko zuzen bat, eta kontziente nin-tzela ez duela nobelaren ikuspegi normatibo eta tradizionaltzat ulertzen den hori; bada, horregatik jarri genion mutantea.
Eleberri baten ohiko egituretatik alde egiten al du? Normatibitate horretatik?
Zentzu horretan, izan daiteke, bai, baina baita beste motibo askorengatik ere. Ibai Atutxak eta Iratxe Retolazak, adibidez, nirekin aurkeztu dute liburua, eta pertsonaiaren mutazioa aipatzen zuten.
Heteronormatibitateari uko egin eta horrek utzitako zaurietatik bestelako harreman batzuen bila dabil pertsonaia; ingurune transfeminista baterantz?
Bai, eta uste dut hor ere mutazioa egon daitekeela, queer komunitaterantz eta komunitate transfeministarantz mugitzen den subjektibitate baten bidaia kontatu nahi izan dudala. Hau horrela diot, baina ez zen hainbeste horrela pentsatua nuen gauza bat; funtsean, nire ingurua da idazten ari nintzena. Nik gizarte honetan daukadan lekuarengatik ikusten ditut gauza batzuk, eta beste batzuk ez; eta uste dut idazle moduan dagokidala ikusten ditudan gauza horiei buruz hitz egitea.
"Liburuan euskara mota bat baino gehiago agertzen da, eta askotan gorputz beraren barruan”
Esate baterako?
Ezagutu ditut, adibidez, nik txikitan imajinatzen nituen bizimodu posibleetatik kanpo dauden biziera ba-tzuk, gauza batzuetan, behintzat, eta hori dena erakutsi nahi nuen. Aurreko bi liburuetan –Erraiak, 2014an eta Azala erre, 2018an–, gainera, bazegoen haustura bat, eta azaltzen zen protagonista nola iritsi zen hausturara, baina ez zer zegoen ostean; bada, horri eutsi diot oraingoan. Identitate, modu, izen edo dena delakoei atxikitzen gatzaizkie, baina une batean hautsi egiten da, inperfektuak garelako eta gauzak bukatu egiten direlako; baina gero, zer?
Laurent Berlanten hitzak bildu dituzu liburuan, eta dio ea zergatik atxiki-tzen gatzaizkien bizitza onaren fantasia konbentzionalei.
Berlanten kontzeptu hori, baikortasun krudelarena, niretzako oso inportantea izan zen momentu jakin batean. Nire gurasoen belaunaldiarendako lan finkoaren ideia, adibidez, guri opa ziguten zerbait izan da, baina eurek irudikatutako eran gaur egun ez da posible. Horren fantasia alderdia oso agerian gelditu da, baina maitasun erromantikoarena akaso ez hainbeste; izan ere, batzuetan heterosexualitatetik atera arren, maitasun erromantikotik ez zara atera. Kritika horiek igual jaso ditugu, edo nik behintzat jaso ditut, baina gorpu-tzean ez daude.
Berlantenak ez ezik, beste hainbaten hitzak ere ageri dira liburuan; besteen hitzez ere jositako lan bat al da?
Esango nuke idazleek asko irakur-tzen dutela, edo niretzat, behintzat, ezinbestekoa da elikagai hori. McKenzie Wark-ek badu liburu bat, Reverse Cowgirl, eta berak hor sartzen ditu zuzenean beste idazle batzuen aipuak, oin-oharrik gabe: testuak aurrera egin ahala, bi punturekin eta egilearen esanarekin. Besteen esanak horrela bildu nahi nituen; izan ere, nik esango banitu bestelako ñabardura batzuekin esango nituzke, baina niri interesatzen zait beraiek nola esan dituzten, ahots kolektibo hori sortzea, uste baitut oso erreala dela, baina batzuetan kosta egiten zaigula liburuetan islatzea.
Lekukotasunak atalean ere gauzak esan bezala daude adierazita, gaztelera eta euskara tartekatuz, euskara ez-bitarra erabiliz; zer du oinarri horrek?
Luis Zapataren El vampiro de la colonia romana liburuan dago oinarrituta atal hori; letra txikiz eta tarte handiekin dago idatzita, eta niretzako oso ondo adierazten du ahozkotasuna. Nik ez nuen liburu oso bat horrela egin nahi, baina baneukan gogoa ahozkotasun hori islatzeko eta, aldi berean, euskara ez-bitarrera ekartzeko, nahi nuelako islatu euskara mota bat baino gehiago hitz egiten dugula egunerokoan, erregistro bat baino gehiago dauzkalako. Beldurra ere ematen zidan hautu horrek.
Zergatik?
Errespetu faltatzat har daitekeelako, edo ulertu daitekeelako ez ditudala kontuan hartzen hizkuntza molde horrekin konektatuko ez duten hiztunak; nik, ordea, aintzat hartzen ditut, eta buruan eduki ditut, baina nire eta beste askoren errealitatearen zati hori ere literaturara eraman nahi nuen. Planteatzen dudana ez da euskara orain euskañola izan behar dela; inondik inora ere ez, baina batzuetan euskañola egiten dugu, eta horri lekua egin nahi nion; beste momentu batzuetan, aldiz, hizkuntza oso jasoan egiten dugu, eta hori ere ageri da. Badakit horrek deserosotasuna sor dezakeela, eta kontziente naiz hor daudela hizkuntza botereak eta botere hegemonikoak gure hizkuntzari eragiten diotenak, baita zein den gure hizkuntzaren egoera eta diglosi egoera batean bizi garela ere, baina hori dena aldi berean ari da gerta-tzen. Liburuan euskara mota bat baino gehiago agertzen da, eta askotan gorputz beraren barruan bizi dira euskara horiek guztiak.
Iratxe Retolaza izan duzu alboan, eta berak dio amorrua ez ezik, komunitatea eta amultsutasuna ere ageri direla liburuan; zer diozu zuk?
Irakurketa horrekin ados nago. Nire aurreko liburuetan, eta bestela ere izango da ziur aski, oso motore potentea da amorrua niretzat; gauza asko mugitzen ditu afektu horrek, eta liburu honetan ere nahi nuen horra hurbildu, baina pixka bat urrunagotik; ez nintzen hor sentitzen, ez nintzen Erraiak bezalako liburu bat idazteko leku berean sentitzen. Horrez gain, amultsutasuna ere ageri dela esango nuke, aurrez esandakoetatik abiatuta: hausturaren ondoren gertatzen eta bilatzen diren alternatibak islatu nahi nituen, jaso dugun hetero heziketatik haragoko aukerak egon izan direla, eta badaudela, eta komunitate hori islatzerakoan badago amultsutasun hori: poz hori, azken batean, beste zerbait hori.
"Funtsean, nire buruari nahi nuen hori egiten baimendu diot, eta daukadana eman dut”
Komunitatea alboan egon izana ere eskertu duzu liburuan.
Iratxe izan da, batetik, gertuen egon den irakurlea, berari bidali bainion lehen bertsioa eta gerora berak editatu baitu liburua. Hala ere, bestetik, gutxi gorabeherako bertsio bat izatean, nire lagunek irakurri zuten, literaturarekin zerikusia dutenek eta ez dutenek, eta horiei eskerrak ematea eta aipatzea ezinbestekotzat jotzen dut; are gehiago, liburuan komunitatea oso presente dago. Liburu hau hor sortutako zerbait da, horko jakin-tzekin, horko esperientziekin, horko izerdiekin, eta niretzat zorte handi bat da. Nik idatzi egin dut, baina ida-tzi dudan bitartean jende asko egon da inguruan.
Beste zerbait badela erakutsi al duzu?
Ez dakit ezer erakutsi nahi nuen modu horretan, gehiago zen nik proposatzeko nuena. Nik bi liburu atera nituen elkarren segida samarrean, eta gero nahiko blokeatuta egon naiz, ez nekielako oso ondo nondik tiratu; gogoa banuen, baina ez nuen biderik ikusten, ikusten hasi nintzen arte. Ikusi nuen nik egiteko nuen proposamen artistikoa zintzoki ez zela marko jakin batzuetan sartzen, baina okerragoa zatekeela marko horietan sartzeko ahaleginak egitea ez sartzea baino; horregatik bada beste zerbait ere. Funtsean, nire buruari nahi nuen hori egitea baimendu diot, eta daukadana eman dut; nik neurea nuen egiteko, eta erakutsi nahi nuen hori dela nire modua, uste baitut hori dagokidala, hori dela nire eran-tzukizuna idazle moduan.
