“Kontrakoa badirudi ere, maitasunak mugitzen ditu pelikulako protagonistak”

Zine aretoetan ikusgai da dagoeneko ‘Amama’, Donostiako Zinemaldiko Sail Ofizialetik igaro ondoren. Nola ari zarete bizitzen pelikula buru-tzen ari den ibilbidea?

IRAIA ELIAS: Tira, orain arte lehen lerroan egotea tokatu zaigu nolabait, baina orain pelikulak hasi du bere bidea, eta ni behintzat nire bizitza normalera bueltatuko naiz. Esperien-tzia ederra izan da hasieratik guzti honen parte izatea. Benetako luxu bat.

KANDIDO URANGA: Zinemaldikoa, adibidez, oso polita izan da. Egun bat guretzat bakarrik edukitzea, pelikula bera protagonista izatea... Nekagarria ere bai, baina oso gozoa, batez ere. Momentu ederrak egon dira, lehen proiekzioaren ondoren jasotako txalo zaparrada hunkigarria, adibidez. Orain ikusi beharko da pelikulak ze bide egiten duen.

Zu, Iraia, antzerkian aritu izan zara orain arte. Nola iritsi zitzaizun aukera hau?

I. E.: Asierrek berak jo zuen niregana, antzerki obra batean ikusi ninduen eta Amaiaren pertsonaiak behar zituen ezaugarriekin bat egin nezakeela esanez deitu zidan. Aho zabalik geratu nintzen; nik ez dut aurretik ez zinean ez telebistan lanik egin. Pentsa hau guztia zer izaten ari den niretzat? Nork esango zidan lehen pelikularekin horrelako zerbait bizi-tzeko aukera edukiko nuela! Egia esan, sekulako zortea izan dut.

Eta nolakoa izan da zuretzat pelikula batean lan egiteko esperientzia?

I. E.: Ez dauka zerikusirik antzerkiarekin eta, beraz, dena izan da ikastea, begiak eta belarriak ireki eta makinaria honek nola funtziona-tzen duen ikastea. An-tzezteko moldea ere desberdina da erabat. Ni, adibidez, antzerkian oso adierazkorra naiz, eta hemen lana izan da dena kentzea eta baxutik aritzea, baina, era berean, adieraztea. Erronka polita izan da. Dena den, Asierrek oso garbi zeuzkan pertsonaiak, eta horrek dena errazten du; norantz joan berak markatzen dizu beti.

Kandido, zuk, ordea, baduzu ibilbide bat zinean eta, gainera, Altunarekin lan egindakoa zara lehenago. Zer nabarmenduko zenuke bere lanetik?

K.U.: Bere film labur batzuetan aritu naiz, bai, Txotx-en eta 40 ezetz-en. Bere aurreko lanak asko gustatu zaikit; Bertsolari-k, adibidez, hunkitu egin ninduen. Baina Amamak beste izaera bat du. Plazer bat izan da. Lankide bezala, bere aditzeko ahalmena azpimarratuko nuke. Aktore batentzat Asier oso zuzendari eskertua da, aditzen dakien zuzendari bat delako, eta aditzen jakitea ez da erraza, ez baita bakarrik esaten duzun hori entzutea, baizik eta gero esandako hori aintzat hartzea pelikularen mesederako. Lankidetza ikusi dut beregan.

Filmeko potagonisten paperean sartu zarete, aitaren larruan, bata, eta alabarenean, bestea. Amaia zara zu, Iraia. Nola definituko zenuke zure pertsonaia?

I. E.: Amaia barne borroka batean dago. Bera baserrikoa da, baserrian hazi eta hezi da, baina era berean kontaktu handia du kanpoko munduarekin, eta dagoeneko ez dio zen-tzurik ikusten gurasoen bizimoduari. Horrek talka bat suposatzen dio. Amaiaren gatazka da nola puskatu aurre-koen moldeekin, baina aurre-koengandik jasotako hori erabat puskatu gabe. Ez du aitaren mundua ulertzen, baina, era berean, hori dena jaso du eta ez du nahi kate hori eten. Hori da bere talka, eta sor-tzen duen lan artistikoa ere hortik doa.

Kandido, zu, berriz, Tomas zara. Hau ere gatazka betean dago, ezta?

K.U.: Tomasek ikusten du bere bizimodua galtzear dagoela, berak betidanik ezagutu duena pikutara doala, eta horrekin ezin du. Seme-alabek ez dute baserriko bizimoduarekin jarraitu nahi, eta hori ezin du ulertu. Badaki oker ari direla, seme-alabak orain artekoari uko eginda mendeetako jakituria galtzen ari direla. Beretzat hori da dena, eta hori galtzea litzateke dena galtzea. Baina dena horren gainetik badirudi beste zerbait ere badagoela.

Badago, ordea, bilakaera bat Tomasengan: Zerk eragiten du aldaketa hori?

K.U.: Tomas zakarra da, primarioa, gogorra? baina alde guztietatik maitasuna dario. Maitasunez gainezka dagoen eltze bat da nire pertsonaia. Nahiz eta kontrakoa iruditu, maitasunak mugitzen du: maitasuna bizimodu bati, jakituriari, naturari... Hori bai, maitasuna, bere erara. Gainera, esango nuke pelikulan bilakaera argi bat daukan bakarra bera dela. Tomasen bilakaeran dago muina. Ez dakit besteak ze punturarte aldatzen diren?

I. E.: Amaia ere aldatzen da, edo behintzat aldatzen zaio aitarekiko ikuspegia. Ikusten du aita gai dela maitasuna adierazteko.

Baina ezin ulertuan dabiltza, hizkuntza desberdina hitz egingo balute bezala?

K.U.: Ez dakit Tomasek zenbaterainoko esfor-tzua egiten duen besteak ulertzeko. Ez du beharrik ikusten. Gauzak dira diren bezala, eta kitto. Ez du hitzean sinesten, ez du uste gauzak hitz eginda konpontzen direnik. Guri lanean erakutsi ziguten, dio. Eta neurri batean egia da: bizi gara gizarte batean non hitzaren balioa magnifikatu den erabat: elkarrizketa, eztabaida, komunikazioa,? hori dago alde guztietatik. Baina hitza soilik ez da komunikazioa; izan daiteke, baina ez da komunikatzeko bide bakarra, mila modutara komunikatu daiteke. Eta pelikulak hori erakusten du. Isiltasuna, adibidez, oso garrantzitsua da pelikulan. Isiltasunean adi-tzen da guztia.

Eta amama dugu horren adibide. Hitzik esaten ez badu ere, zeresan handia du. Zer da amama pelikula honetan?

I. E.: Amama da jakitura, aurretik datorren guztia eta belaunaldien arteko lotura. Eta gertatzen den guztiaren lekuko isila ere bai.

K.U.: Amama nire ama da, la madre que me parió. Aspaldi utzi zion hitz egiteari, baina dena ikusten du eta dena daki. Bere begietara begiratuta daki Tomasek ondo ala gaizki ari den eta zer egin behar duen. Amama hor dago, isilik, baina ez mutu.

Hitzen ordez, pelikulan asko esaten da begiradekin, irudiekin... Aktore batentzat zailagoa al da horrela lan egitea?

K.U.: Ez dakit zer esan. Azken batean, zaila asmatzea da, hau da, zuzendariak nahi duen hori lortzea. Artearen munduan gertatzen dena da errekonozimendua beti kanpotik datorrela. Erakusteko egiten dugu lan, eta beti bilatzen da kanpoko onarpena. Askotan aktoreak izan dezake beste sentipen bat eginiko lanaz, kanpokoek ez dutena. Horregatik esaten dut aktore lana zaila dela; jendeak pentsa-tzen du edozeinek egin dezakeela. Baina biho-tzetik operatzea ere edonoren esku ez badago, antzeztea ere ez.

Emakumeek pisu handia dute pelikulan. Altunak berak esan du badela ‘emakumeen pelikula’ bat. Hor ditugu amama, ama eta alaba. Hiru belaunaldi, hiru izaera, baina badute amankomunean zerbait: hirurek egiten diote aurre Tomasi.

I. E.: Pelikulan planteatzen den haustura horretatik nola elkartu, nola sortu komunikazio zubiak, horixe da gakoa, azken batean. Eta aldaketa hori emakumeek bideratzen dute. Bakoitzak bere erara, baina emakumeek bultzatzen dute transformazio hori.

K.U.: Bai, Tomasi emazteak gauzak argi uzten dizkionean inflexio puntu bat ematen da. Hor ez dago atzera bueltarik. Horregatik esaten dut maitasunak mugitzen duela Tomas. Orduan ikusten du bere pentsaera eta bizimoduak ez dutela hainbeste pisu, ez behintzat familiak eta maitasunak adinakorik.

Maitasunarekin batera, arteak ere pisu handia du pelikulan, batez ere Amaiarengan.

I. E.: Artea Amaiarentzat oso inportantea da, baina baita pelikularentzat ere. Amaiarentzat komunika-tzeko bere modua da artea, barruan bizi duen gatazka hori azaleratzeko bidea. Bere obran lotzen ditu iragana eta oraina, aurrekoengandik jasotakoa eta berak sorturikoa. Eta Asierrek, era berean, baliatzen du Amaiaren pertsonaia bere mundu imajinario hori sortu eta irudikatzeko.

K.U.: Tomasekiko, ordea, artea ez da ezer. Pelikularako bai, pelikula bera artelan bat da, eta asko edaten du hortik.

Azkenaldian, Euskal zinemaren nolabaiteko loraldia da hizpide. Iaz ‘Loreak’ izan zen Zinemaldiko Sail Ofizialean -orain Oscarretara bidean da-, aurten ‘Amama’? Nola ikusten duzue euskal zinemaren panorama?

I. E.: Nik uste dut konplexuak galtzen ari garela apurka-apurka. Hau da, hemen ere zinea egiten da, gure hizkuntzan egiten da eta, gainera, zine ona egiten da. Emaitzak hor daude: lan asko iritsi dira iritsi diren tokira. Ez da kasualitatea izango...

K.U.: Konplexuek min handia egiten digute. Ni horrekin oso disgustatuta nago. Badago kanpokoa hobea denaren ustea. Baina kanpoan gauza onak asko egiten al dira? Nik uste gauza onak gutxi egiten direla leku guztietan, eta bestela begiratu urte osoko karteldegiari. Kanpokoa izateagatik ezer ez da gurea baino hobea. Ea ikasten dugun hori ikusten. Pixkanaka ari gara gure pelikulak egiten eta, zenbat eta gehiago egin, orduan eta lan hobeak aterako dira. Dena den, ez dut uste hitz egin daitekeenik loraldiaz... Datorren urtean egongo al da euskal filmerik? Iaz Loreak izan zen, aurten Amama? Ea datorren urtean bakar baten ordez gehiago diren.