Nork lapurtu zuen Zikuñagako Ama Birjina?

Hernanik bere zaindariaren baseliza paper-lantegiaren perimetroan harrapatuta izan zuen urte luzez. Zikuñagako Ama Birjinaren istorio bitxia Erreplika dokumentalean jasota geratu da, ikusi ahala, errusiar panpinen eta familia-konexioen joko batean bezala sorpresak etengabe azaleratzen direlarik.

Ama Birjina beltz horrekin gertatutakoaz, 1979an bere horma-hobitik lapurtu zuten XIII. mendeko tailaz, absentziaren metafora egiten du Pello Gutierrez zuzendariak, alde egiten dutenek uzten duten hutsuneaz, esate baterako, 2019an zendu zen bere aita, Juanmi Gutiérrez dokumentalen zuzendariak eragindakoa.

Atzo Zinemaldiko Zinemira sailean aurkeztutako filma, Ama Birjinak bedeinkatu behar zuen Hernaniko arraun klubeko traineruari buruzko 1978ko filmazio batetik abiatzen da. Grabaketa hura osatu gabe geratu zen, super 8ko zinta Guardia Zibileko bikote batek konfiskatu zuelako, kamerarekin beraiek grabatzen aritu zirelakoaren aitzakian.

Aitaren materiala aztertuta, grabatu ezin izan zuten zatia film beltzez eta off-eko ahots batez muntatuta zegoela ikusi zuen Gutierrezek; Institutu Armatuko agenteekin gertatutakoa kontatzen zuen, mutilazioaren aztarna jasota uzteko. Hasiera batean, anekdotatzat hartu bazuen ere, ikertzen hasi zenean, ama-birjinaren desagerpenaren historiarekin egin zuen topo, Zikuñagako paper-lantokiaren lurretan dagoen ermitaren historiarekin. Lantokia nabarmen haziz joan zen, eta gainera bere aitonak sortu eta zuzendu zuen hainbat urtez. “Kointzidentzia nolabait kosmikoak izan ziren. Zera esan nion nire buruari: hor hutsuneei buruzko film bat egon zitekeela, birjinak utzitako kolektiboari buruzkoa, baita nire pertsonala ere, aitaren falta zela eta”, azaldu zuen zuzendariak.

David Aguilar Iñigo eta Iñaki Sagastume, Zazpi T‘erdi ekoiztetxeko lankideekin batera hasi zen filmaren gidoia eta egitura egituratzen, eta ikusleentzako interesa izan zezakeela ikusi zuten. Hirurek diseinatutako puzzleak, hasiera batean, “thriller tankera gehiago” zuen, baina suspensea eta saiakera filmaren artean orekatzea erabaki zuten, “tonurik pertsonal eta intimoenarekin”. “Poesia bilatzen duen filma da, gauzak kontatu gabe kontatzeko modu bat, eta, aldi berean, detektibe izatera jolasten dena. Tonu horiek nola batu izan zen gure kezkarik handienetako bat. Horrek eman digu lanik handiena “, aipatu zuen.

Kontakizun horrek bukaera ezaguna du, gutxienez Hernaniko bizilagunentzat, birjinarik eta ermitarik gabe geratu ondoren, eraikina eraitsi egin baitzuten, egun bataren zein bestearen erreplikak dauzkatelako. Baina, aldez aurretik, ikusleak puzzle bat topatuko du aurrez aurre, eta haren piezak lotzen joan beharko du.

Erreplikarekin jaialdien zirkuitua hasiko duen Gutierrezentzat, “ziklo baten amaiera” ere bada. “Aita hil zenean hamaika omenaldi egin zi-tzaizkion. Doluaren prozesua luzea eta oso mingarria izan zen. Dokumental ugari egin zituen oso gai desberdinen inguruan, amiantoak kaltetutakoetatik hasi eta Huescako herri abandonatuetaraino, eta ia urtebete eman nuen bere filmak proiektatzen ziren omenaldietara joaten. Eta gero, dokumental hau etorri zen”, aldarrikatu zuen, aitaren film-ondarea gordetzen duen kaxak erabat itxi dituen zuzendariak.