Zortzi urteko neskato baten sufrimenduan sakontzen du Jokin Oregik (Soraluze, Gipuzkoa, 1970) idatzi eta zuzendu duen Non dira haurrak? obrak. Hala, gizarteak haurrengan duen eragina agerian uzten du lanak, gaztearen suizidio saiakera kontatuz. Gertakari horren inguruan harilkatzen da Iraia Eliasek (Zarautz, Gipuzkoa, 1980) beste bost aktorerekin batera antzezten duen dramaturgia.

8 urteko neskato baten sufrimenduaz hitz egiten duen obra da Non dira haurrak. Zerk bultzatu zintuen horretaz idaztera? 

JOKIN OREGI: Obra hau zortzi urteko neskato bat psikologora doanean hasten da. Ez dakit zerk bultzatu nauen gauza horiek idaztera, baina ez da izan gertakari batek aztoratu nauelako. Marie de Jongh konpainiarekin haurrei edo gazteei zuzendutako antzerkigintza egiten dut, eta beti eduki dut eurekiko jakinmina. Jakin nahi izan dut zer duten buruan, zer sufrimendu mota jasaten duten, zer bizipen eta zer zorion dituzten. Eta, azken boladan, konturatu naiz nerabeek zein nerabera iritsi aurrekoek gero eta terapia gehiago jasotzen dutela. Sufrimendua badutela. Hori interesa-tzen zitzaidan, eta nire buruari galdetu nion zer egon zitekeen horren atzean. Uste dut ez dela gauza puntual bat, baizik eta gauza orokortu bat, guztiongan eragiten duen presioa dagoela; helduok ere sufritzen dugu, baina guk beste baliabide batzuk ditugu horri aurre egiteko, eta, haurrengan, edo sektore hauskorrenetan, gaitza handiagoa izaten da.

Gizarte hautsi, krudel eta depresiboaz berba egiten du obrak, horrek haurrengan duen eraginaz. Baina, helduei ere egiten die erreferentzia?

J.O.: Albert Camusen esaldi bat nabarmentzea gustatzen zait; honela dio: “Haurren sufrimendua ez da berez onartezina. Onartezina dena da sufrimendu hori arrazoituta ez egotea”. Hau da, uste dut gure buruari begiratu behar diogula ikusteko zer gertatzen ari den eta ikusteko gure burua ere nola dagoen. Obra honekin gure buruaren erradiografia bat egin nahi dut, eta haurren ispiluaren aurrean jarri helduok.

Antzerkiak hausnarketa bilatzen du?

J.O.: Antzerkiak ezin du mundua aldatu. Baina, antzerkiak zein medioek mezuak helaraz ditzakete. Artea informatzeko edo mezu batzuk helarazteko modu bat da, gauzak elkarri esatea da, gure artean elkarbanatzea. Eta, kasu honetan, uste dut oso aproposa dela obra hau erne egoteko, gure buruarekiko kritiko izateko. Hori da nik antzerkiari eskatzen diodana. Ze, batzuetan, zerbaitek hunkitzen nauenean, ez nekien horri buruz hausnartzen dut. Ondorioz, gertatzen direnei erne egotea bila-tzen dut, egiten dugunari ere bai. Beste modu batera esanda, antzerkia gure burua ezagu-tzeko beste modu bat ere bada, aldaketa etengabeko bat.

Pertsonaiak bai, baina umerik ez. Haurrak antzezlanaren protagonista izan arren ez dira oholtzara igoko.

J.O.: Helduen pertsonaiak dira oholtzan ikusiko direnak. Haurren pertsonaiak ere egongo dira, Maddi 8 urteko neskatoa eta gehiago, baina ez da egongo aktorerik horiek interpretatuko dituenik. Hori antzerki-konbentzio bat da. Hala, aktoreak hor omen dagoen pertsona batekin hitz egingo dute, eta publikoak umeak ikusiko ditu oholtzan, naiz eta hor ez egon. Irudimenarekin jokatzea da. Beraien presentzia hor dago, hor ageri ez diren arren.

Iraia Elias: Obran helduoz hitz egiten ari garela berresten duen beste keinu bat da. Haurrak ez egoteak asko adierazten du errealitateak horiei nola eragiten dien horretaz. Ze azkenean, ari gara “ezerezari” gure buruaz hitz egiten, gizarte bat erretratatzen, baina haurren aurrean. Kasu honetan, kurioski, haurrak ez ditugu ikusten, gizartean askotan ikusten ez ditugun moduan. Pentsatzen dugu heziketa ikaragarri onak ematen ditugula, baina gero, gure jokatzeko moduak dira haurrek egunero ikusten dituztenak. Gizarteak nola funtzionatzen duen ikusten du egunero haur batek notizietan, eta hor erortzen zaizkigu denoi gure maskarak. Beraz, bai, haurrak ikusezinak dira obra honetan, baina ikusezinak dira askotan gizartean. Hori oholtzan erakustea erronka bat izan da, baina nik uste dut funtzionatu duela.

Hala ere, Bilboko Koral Elkarteko 45 bat haurrez osatutako abesbatza presente egongo da BBK Aretoan. Haurren ahotsak horien bitartez transmitituko dituzue?

J.O.: Haurren presentzia musikaren bidez transmitituko da. Miren Agur Meabek idatzitako testuetan oinarritutako piezak kantatuko dituzte, Adrian Garcia de los Ojosen musikak lagunduta. Miren Agurren letrak dira haurren ahotsa transmititzen dutenak. Gordinak eta gogorrak dira, baina umeari ahotsa emateko nahi horretan azentua jarrita dutenak. Dena ez baita zoriona. Umezaroan dena dela zoriona pentsatuz gero, beti gertakarien atzetik ibiliko gara, ezin ulertuta zer gertatzen den. Bada garaia ulertzeko haurren osasuna gauza serioa dela; eta, kasu honetan, osasun mentala. Aintzat hartu beharreko kontuak dira, ahalik eta irtenbiderik egokienak bilatzeko.

Antzezlanak haur baten suizidio saiakera du abiapuntu. JOSE MARI MARTINEZ BUBU

Estrukturari dagokionez, narraturgia aukeratu duzu; hau da, pertsonaiek euren errealitatea ikusleei kontatzen diete, Zergatik?

J.O.: BBK Salako tailer batean dramaturgia landu genuen, dramaturgiaren adarretako bat. Saio iradokitzailea izan zen, eta hor hasi nintzen zirriborroak idazten. Gero, egia esan, obra jarraian atera zitzaidan, presakoan idatzi nuen testua, bota eta bota eta bota. Ez nekien nola amaituko zen, nora nindoan. Batzuetan jakiten duzu non bukatu nahi duzun, eta horrantz abiatzen zara, baina kasu honetan ez. Kasu honetan utzi diet pertsonaiei agertzen, esan beharreko guztia esan ziezadaten.

Zaila izan al da lanari azken puntua jartzea?

J.O.: Bai, eta azken puntu hori obra prestatzen ari ginela jarri diogu, entseguetan. Beste amaiera bat zegoen lehen, baina obra gorpuzten hasterakoan konturatu nintzen bazegoela egituratzeko beste modu politago edo interesgarriago bat, eta hortik jo nuen. Oldarkorra izan zitekeen hasieran, baina gero berebiziko garrantzia hartu du.

Narraturgian oinarrituta, ikusleengana zuzentzen dira aktoreak. Hartu-eman intimoagoa sortzen du horrek?

J.O.: Bai. Ez dugu ezer asmatu, baina narraturgia modernoarekin eta ipuin kontalariekin hibrido moduko bat egin dugu. Horrez gain, antzerki klasikoan beti egon izan diren ‘aparteak’ landu ditugu; hau da, aktorea dialogo betean dago, laugarren pareta existitzen da, eta halako batean hurbiltzen da eta publikoari bere barru hausnarketak kontatzen dizkio. Halakoak badaude obran, bai. Batez ere Leire psikologoak (Eliasek antzeztuta), ikusleekin partekatzen ditu hainbat gorabehera eta hausnarketa propio.

I.E.: Jokinen testua, testu gordina da, baina era berean, goxoa ere bai, badu esperantzatik. Asko konektatzen du guztion barne munduarekin. Eta guk ikusleei zuzenean hitz egite horrek ikuslea ere obra barruan sartzen du. Horrek eragiten du, batetik, ikusleak antzezlanaren parte izatea, eta bestetik, horiek hunkitzea. Ikusleei zuzenean hitz egite horrek uste dut bildu egiten duela obra. Izan ere, denon miseriak ageri dira; gure barruan ditugun beldur, gabezia, frustrazioez ari gara.

 Psikologoaren lana nabarmentzen da antzezlanean?

J.O.: Niretzako pertsonaia denak dira garran-tzitsuak, lan oso korala da. Baina egia da Leirek baduela garrantzia berezia, berarekin bidaiatuko dugulako. Gero, Maddiren ama ere garrantzitsua da, arazoaren atzea ezagutzeko. Obra honek badu alde gogorra, errealitatea horrelakoa delako, baina badu ere bai esperan-tzarako tartea. Eta, gezurra badirudi ere, itxaropenari keinu egiten dion amaiera du.

Itxaropena beti behar da?

J.O.: Nik uste dut baietz, baina ez bereziki denok salbatuko gaituen irtenbide global bat, ez. Uste dut aldaketa handiak keinu txikietatik hasten direla, eta norberak norberaren egiari jarraitzen badio- betiere justiziazkoa bada-, itxaropena behar dela. Leirek erabaki pertsonal garrantzitsu bat hartuko du, eredugarria izan beha dena: beldurrari aurre egitea, edo beldurrarekin bizitzen jakitea eta hori ez ezkutatzea.

Zelakoa da errealitate hori interpretatzea?

I.E.: Psikologoa izateak ematen du aukera haurrekin hitz egiteko, baina nire pertsonaia psikologoa izateaz gain, ama ere bada; izan daiteke gizarteko edozein pertsona. Aitzakia bat da pertsonok gizarte honetan dauzkagun beldur, ezintasun, jokatzeko eta pentsatzeko modu horiek guztiak erakusteko.

Estruktura horrek beste aktoreekin lan egiteko era aldatu du?

I.E.: Kuriosoa izan da. Nik, testu dezente daukat, eta bakarkako lan asko egin dut. Gero, talde txikietan batu gara, eta ostean hasi gara entsegu orokorrak egiten. Kuriosoa izan da ez delako egon hasieratik jendea elkarrekin lanean. Ni ez nengoen ohituta antzerki testu hauetara. Nik beste antzerki mota bat egiten dut: guk sortzen eta guk idazten ditugu gure obrak. Hau beste norbaitek idatzi duen testu luze eta mardul bat interpretatzea izan da, erronka polita. Izan ere, aktore batentzako erronkak beti dira gozoki.