ORRI zuri baten aurreanjartzean, idazlea irrikazsentituko da barruan bueltakaduen ideia, istorioedo poema islatzeko unea iritsizaiolako. Edo, beharbada, bertigoasentituko du. Orri zuri bat beti daerronka bat idazlearentzat, aregehiago idaztera doan horrek orrizuri bat zikintzea merezi ote duengaldetzen badio bere buruari. Esaeraarabiar batek zera dio: “Ez dezazulahitz egin, esan behar duzunaez bada isiltasuna bera baino ederragoa”.Joxan Artzek berak esanada zuria zikintzea soilik dela zilegi,idazten duzuna zuria baino zuriagoabada. Antzeko hausnarketa bategon liteke, aurreko zenbait lanetanagertu bezala, Joxan Artzerenpoemak biltzen dituen lan honenabiatze puntuan, eta izenburuanbertan: Nola belztu behar zuria. Zereta nola idatzi, beraz, orri zurihorretan? Zer eta nola marraztubizitza bera den mihise zuriarengainean?

Joxan Artzek azken hogeita seiurteotan idatzitako olerkiak biltzendituzten bi liburu mardul ditu oinarrianproiektu honek: Bizitzaren atariadukegu heriotza eta Heriotzarenataria dugu bizitza, biak ere Elkarrekargitaratuak, 2013aren hondarrean.Bertako poemak hartu etahaiei doinu eta ahotsak jarri dizkieteBide Ertzeanek eta MetrokoadrokaSormen Laborategiko kide OierGuillan eta Asier Sarasolak.

Jexux Artze Kultur Elkarte usurbildarrakbazuen Joxan Artzeren poemahoriekin errezitaldiak antolatzekoguraria, baina, idazlea beraanimatu ez zenez, haiek jendarteratzekobeste modu baten bila hasiziren. Beraz, Bide Ertzean musikataldeari egin zioten proposamena,olerki horiek musikatzearena, etahaiek Metrokoadrokako lagunekinpartekatu zuten, musika eta dramatizazioabatuta egitasmoari osotasunaemateko aukera ikusi baitzuten.

Hala, musikari eta deklamatzaileenartean testuak aukeratu, ordenaadostu, emanaldiak izan behar zuenerritmoa finkatu eta musika eta deklamazioekenkontruak non izangozituzten adosteari ekin zioten. Helburu edo enkargu jakin bat zuten:emanaldi hori Usurbilen eskaintzea.2014ako maiatzaren 3an ikusi zuenargia azkenean Nola belztu beharzuria emanaldiak, Usurbilgo Sutegiantzokian. Ondoren beste zazpizortziemanaldi etorri zitzaizkien etaibilian ikusi zuten merezi zuelaemaldi hori nolabait erregistratutagelditzeak. 2015eko apirilaren 24anUsurbilgo antzokira itzuli zirenberaz, oraingoan kamerak hartuta,emanaldia grabatzeko xedez. BideErtzeaneko abeslari Imanol Ubedakazaltzen duenez, eurei gauzaktxukun egitea gustatzen zaie, “bainagauzak txukun egiteko bitartekoakbehar dira. Kasu honetan ezinezkoalitzateke DVD hau eskuarteanedukitzea Elkar Argitaletxeareneta Usurbilgo Udalaren laguntzarik gabe, beraiek jarri baitituzte bitarteko horiek, eta eskertzekoa daoso”, agertu du.

POESIAREN DIMENTSIO ANITZAKBai Bide Ertzeaneko kideek baiMetrokoadrokakoek arduraz hartuzuten proposamena. Ubedak aitortzendu hasieran izan zutela estualdibat, azken finean, eurena ez zen obrabeti heldu behar izan baitzioten;“Gainera, Artze euskal letretakototem bat da guretzat, eta ez da errazabere imaginario horretan murgildueta hortik kantuak ateratzea”.

Musikalki ariketa ederra izan deladiote. Zazpi olerki musikatu dituzteemanaldi honetarako, eta Artzerenliburuetan eskuzko grafiaz idatzitakoolerkiak hartu zituzten ardatz:“Horietan maiz aipatzen dira liliakedo kantua hitzak, eta iruditzen zitzaiguneskuzko letrekin egindakoolerki horiek musikalitate batekinidatzitakoak zirela, kanturako idatziak.Beraz, irizpide bezala horiekhartu genituen, gai desberdinakidentifikatu eta horietan oinarritugara emanaldia osatzeko”.

Bide Ertzeaneko kideak sarri musikatudituzte besteek idatzitakoolerkiak, batez ere Jose Luis Otamendirenak.“Oso mundu ikuskeradesberdina dute, adibidez, Otamendiketa Artzek ?diosku Ubedak?.Kantariaren tokian jarrita erronkaantzekoa da, ordea, antzeko ariketa.Kasu honetan bereziki egin dugunahalegina izan da olerkiak berehorretan errespetatzea. Otamendirekinbadugu halako konplizitate batmomentu batzuetan olerkiak kanturaegokitzeko, lerroren batzukerrepikatu, aldatu edo kentzeko.

Hemen poema musikaz jantzi dugu.Poema bati doinua jartzen diozuneanbeti kutsatzen duzu, aldatu egitendiozu nolabait bere doinu propioa.Hori jakinik, Artzeren olerkiakahalik eta gutxien kutsatzen saiatugara, ahalik eta gutxien bihurritzen,oinarrizko premisa izan da poemakagindu behar zuela abestian”. Horretarako,soiltasunez konposatu dituzteImanol eta Joni Ubeda anaiek etaKarlos Arancegui bateria jotzaileakemanaldiko zazpi kantuak, Bide Ertzeanenohiko folk goxo eta atseginarieutsiz.

Metrokoadroka Sormen Kolektibokoekere oso gustura hartu zutenBide Ertzeaneko kideek egindakoproposamena. Hala azaltzen duAsier Sarasolarekin batera errezitatzailelanak egiten dituen Oier Guillanek “Bi gauza pasa zitzaizkigunburutik: batetik, plazer handia izangozela Bide Ertzeanekin lan egitea,bere lanaren eta bidearen jarraitzaileakizan garelako hasieratik. Eta,bestetik, Joxan Artze izena entzungenuenean sentitu genuen aukeragenuela nolabait zor bat kitatzekoberarekin”. Izan ere, Metrokoadrokakolektiboak 90. hamarkadaamaieran Errenteriako MikelazuloKultur Elkartean ibilbidea hasi zuenetik,Artzerekin hainbat proiektulantzeko aukera izan du. “Gainera,beti izan da gure aholkularia errezitatzekomoduetan eta akuilu ereizan da lanak plazaratzeko momentuan”.

Nola belztu behar zuria haubazen, beraz, hori eskertzeko bidebat, “bere aldetik sentitu dugun maitasunarierantzuteko aukera”. Lanhonen aurpegiak Sarasola eta Guillanbadira ere, nabarmendunahi izan dute MetrokoadrokaKolektiboko bestehainbat kide erearitu direla emanaldihonetarakolanean.

Ilusioaz gain,Artzeren poemakerrezitatzeakeragin zienaktoreei halakoardura bat ere. Izanere, ongi ezagutzen duteSarasola eta Guillanek JoxanArtze, “badakigu oso pertsonazorrotza dela bere lanarekin, etaardura bagenuen guk oholtzan jarrikogenuen hori berak ere sentizezan, bere lana eta bere sentimenduahan islatuta ikusi zezan”,azaltzen du Guillanek. “Era berean,gure ahotsera eraman behargenuen, eta agian hori izan da ariketazailena. Bere bi liburu berrienakhartu eta horko olerkiak gureahotsetara eramatea, baina fidelizanda bere obraren ardatzekin,edukiekin eta Artzeren beraren egitekomoduarekin”. Deklamazioetanintimotasuna eta esperimentaltasunauztartzen saiatu dira Guillan etaSarasola. Ahots pausatu eta sakonezgoxoki errezitatuz batzuetan, etabolumena, intentsitatea eta abiadurabestaldeko muturrera eramanezbesteetan, bi ahots oso desberdinenarteko kontrastearekin eta dramatizazioarekinhitzei lagunduz beti:maitasunaren lasaiean dagoenaren“om” mantra tankerako soinu hipnotikoarekin,hil hurren denarensufrimendu hotsekin, zalantzarenatzaparretan erori denaren hitz etapentsamendu joko nahaspilatsu etaia ulertezinarekin... Poesia irakurtzesoilaz haragoko ariketa egin dutedeklamatzaileek, testuei, poesiaribeste dimentsio bat emanez.

Emanaldia biribiltzen duten detaileakbadira, hain zuzen ere, musikarieneta deklamatzaileenarteko elkarrekintza puntualak,ez baitzutennahi bakoitza berealdetik jardutehuts bat. Hala,une batzuetanahotsak sartzendira kantubaten amaieranlaguntzera, edobateriaren kolpeerritmiko eta lehorrezazpimarratzendira deklamatzaileenhitzak bestetan. Gainera,emanaldian zehar lantzen doazengaiak elkarri oso modu abileanlotuak aurkeztu dituzte, gai batetikbestera ia nahi gabe pasatuz, batakbestea naturalki ekarriko balu bezala:poetak idazketari ekin aurretikduen kezka, elur zuria eta belebeltzak, itsutasun-mututasun-gortasuna,amatasuna, maitasuna,heriotza eta horren atariko bizitza,bizitzaren beraren zentzuzkotasunedo zentzugabekerian amaituz.Zirkulua. Jaiotza, bizitza, heriotza.Eta bitartean, orri zuri bat. Huranola belztu behar, horra gakoa.