Gure baserria Herriaren arima zaintzen duen ofizioa
Baserriak izan dira gure nortasunaren zutabe urte askotan, gure etxe eta bizimodu, gure kulturaren eta komunitatearen oinarri garrantzitsua
Lehen sektorea izan da gure herriak mendez-mende izan duen egitura isila baina funtsezkoa. Gure baserrietako lanak, gure elikadura, gure paisaiaren zaintza eta gure herri nortasunaren muin dira. Baserriak izan dira gure nortasunaren zutabe urte askotan, gure etxe eta bizimodu, gure kulturaren eta komunitatearen oinarri garrantzitsua. Baina denboraren poderioz, eta industrializazioarekin bereziki herrietako gazteak fabrika eta hirietarantz joaten hasi eta baserrietako dinamismoa ahultzen joan da. Xabier Madinak, 70. hamarkadan abesten zuen moduan, “antzutu zaizkigu baserriak, gure atxurrak lotan erdoil artean, sastraka mardulak mendi goian, zelaiak ez du belarrik sortu ardirik ez duan aitzakian, nun da nekazaria?, non dira nekazariak?”. Bazirudien 70. hamarkada hartan baserriaren amaiera iritsi zela. Eta egian esan, metafora hau datuetara eramanez Euskal Autonomia Erkidegoan, Eusko Jaurlaritzak aurten argitaratutako belaunaldi erreleboaren txostenaren arabera, 1989an 27.384 ustialeku bazeuden ere, 2023. urteko azken datuek 9.408 baino ez direla gelditzen diote, horietatik 3.380 Gipuzkoan.
Zenbakiek ez dute zalantzarako tarterik uzten: hiru hamarkadatan ustialekuen bi heren galdu dira eta honek, besteak beste, kolokan jartzen du gure elikadura-eredua, gure landa-ingurunea eta gure kulturaren oinarriak. Egoera kezkagarria da, eta testuinguru honetan galdera bat datorkit burura, seguruenik 70 hamarkadan egiten zen galdera berbera: zeinek hartuko du lekukoa?
Galdera honen aurrean, burura datozkit aste honetan Gipuzkoako Foru Aldundiak antolatutakoGure Lurra 8 Sembrando Futuro kongresuan entzundako baserritar gazteen testigantzak. Batzuek txikitatik ezagutu dute baserri giroa eta, enpresa munduan ibili eta gero, bere gurasoen ondarearekin jarraitzea aukeratu dute baserrira bueltatuz. Beste batzuek, aldiz, azken urteetako korrontearen kontra, kaletik lehen sektorerako bidea egin dute. Badaude baita enpresa eta lehen sektorea modu profesionalean uztartzea aukeratu dutenak ere Foru Aldundiak bultzatutako Baserritar Misto Profesionala programaren bidez.
Bakoitzaren istorioetatik haratago guztiek daukate lehen sektorean jarduteko arrazoi edo motibazio bat: baserriarekiko maitasuna. Zailtasunak-zailtasun bere egunerokoan aurre egitera bultzatzen dien indarra da hau. Bere lana pasioz bizi dute; bere ogibide honi buruz hitz egitean “askatasuna” hitza erabiltzen dute; gogortasunak-gogortasun, gogoz, ilusioz eta pozez egiten diote aurre bere eguneroko eginkizunei.
Grin honek, ilusio honek esperantza pizten digu, bai niri baita sektorearekin elkar lanean gabiltzan guztioi ere. Goiko lerroetan planteatu dudan galderaren aurrean, badagoelako nork hartuko lekukoa: baserria maite dutenak edo lehen sektoreaz maitemintzeko prest daudenak; euren bizitza-proiektua lehen sektorean eraikitzeko argi dutenak eta aurrera egiteko gogotsu daudenak; baserritar izateaz harro daudenak; lehen sektoreko lanetan zoriontsu sentitzen direnak eta lehen sektorean lan eginda mundua beste begirada batekin ikusten dutenak bere egunerokotasunean. Gure Lurrako kongresuan, bere amaierako hitzaldian, Eugenio Ibartzabalek behin baino gehiagotan gazte hauei zuzenduaz esan zien moduan “eredu zerate”.
Gipuzkoan erronka handi bat daukagu lehen sektoreko belaunaldi erreleboari dagokionez. Izan ere datozen hamar urteetan 380 baserritar gazte berri beharko ditugu, gutxienez, gaur egun errelebo faltan dauden 200 ustialeku bizirik mantentzeko. Baserritar edo lehen sektorean aritzearen beharra ez da kapritxo bat baizik eta benetako premia bat da. Bere lanarekin gure paisaia eta lurralde oreka berdearen zaintzaile dira, eta bestetik, gure tokiko elikadura jasangarriaren hornitzaile dira, egiten dituzten bi ekarpen hauek txanpon bereko bi aldeak direlarik.
Foru Aldundian argi daukagu esku artean daukaguna erronka sozial bat dela eta jokoan dagoena gu guztion ongizate integrala dela. Lehen sektoreak lurraldeari egiten dion ekarpena funtsezkoa izanik Gipuzkoako Foru Aldundiak sektorearekiko apustu irmoa eta sendoa egiten du. Apustu horretan azken urteetan hainbat ekimen eta politika berritzaile aurrera atera ditugu, besteak beste: lehenago aipatutako Baserritar Misto Profesionala programa, modu honetan enpresatik lehen sektorerako trantsizioa egin nahi duten pertsonak lagunduz eta etorkizuneko enpleguaren malgutasunari aurrea hartuz; Gaztenek programa, hamar urte daramatzagularik gazteak lehen sektorean murgiltzeko behar duten formakuntza eskainiz eta jada 362 gazte formatu ditugularik; Gilur ekimena, lehen sektorean hasi nahi duten baina lur edo ustialeku faltan dauden gazteei sarbidea errazteko helburuarekin sortu duguna; Trebatu programa, Aldundiak finantzatzen duena, erreleborik gabe dauden ustialekuko baserritarrekin zubi lanak egin eta ustialekuan bertan formakuntza errazten duena; edota baserriko lanari lotutako burokrazia arintzeko egindako lanak, Aldundiari dagokionez.
Konpromiso honekin aurrera jarraituko dugu hurrengo urteetan ere. Gure sustraiak zainduz eta gure Aldundiaren militantzia lehen sektorera bideratuz. Gure lurraldeko elikagai sistema jasangarria, osasungarria eskuragarria eta lehiakorra izateko Etorkizuna Eraikizen baitan ezarritako misioan ere aurrera egingo dugu, hala nola, tokiko ekoizpenaren potentziala maximizatzeko eta kontsumo arduratsua bultzatzeko asmoarekin. Besteak beste, jangela kolektiboak bertako produktuekin hornitzea izango da norabide honetan eman nahi dugun urratsetariko bat.
Baina lehen sektorearen biziraupena ez dago bakarrik baserritarrek lanari eskaintzen dioten gogo eta bihotzaren edota aldundiek sektorearen alde egiten duten apustuaren mende. Bere etorkizunak guztion inplikazioa eskatzen du, bakoitzak bere esparrutik: enpresak, baserritar misto profesionala bezalako programa batean sartzeko langilearen lanaldiaren %50a lagatuz, adibidez; administrazio publikoak, burokrazia erraztuz eta sektorearen etorkizuna erraztuko duten politiketan aurrera eginez; elikadura kate eta supermerkatuak, tokiko produktuaren kontsumoa sustatuz; eta gizarteak hemengo produktuaren aldeko apustua egin eta honen balorea balioetsiz bertako elikagaiak kontsumituz. Sektorearen biziraupena guztiok norabide berean bere alde egitean datza, gure lurraren, gure sustraien aldeko hautua eginez. Horrela ez bada, desagertzeko arriskuan egongo direnak ez dira gure baserriak bakarrik izango, baizik eta gure lurraldeko oreka berdea izango da.
Aste honetan Gure Lurra kongresuan entzundako hitzek gogora ekarri dizkidate Xalbadorren bertso batzuk. “Hiritarra eta baserritarra” gaia jarrita, Xalbadorrek zioen baserritarrena ez zela soilik lanbide bat baizik eta Herriaren arima zaintzen duen ofizioa. “Osasuntsu naduka ni haize garbiak, artatzen ditut behi eta ardiak, zuen hazkurri heien esne-haragiak, zoriona sortzen du ene izerdiak” kantatzen zuen berak. Hori da lekukoa hartzen duten gazteek gureganatzen diguten mezua; gu guztiok gizarte gisa ere gure gain hartzeko dugun erantzukizuna: Herriaren arima zaintzen duen ofizioa zaindu eta balioan jartzea, alegia.