NUMUN irla. 2.160 urtea. Bertan bizi dira malkoetan eguzki haziak dituen Greta, Max asmatzailea eta Iris haurra. Hondamendiaren bizirauleak dira, baina ez dute bizi nahiko luketen etorkizunerako ikuspegia konpartitzen. Iraganera itzuli nahi dute ba-tzuek, eta gizarte antolamendu berriari eutsi gehienek. Ikusmoldeen talka, gizarte antolamendu zaharrak eta berriak, teknologia eta energiaren erabilera… Gai unibertsal ugari jorratzen ditu Iris XXII (Txalaparta, 2023) komikiak. Utopia distopiko baten unibertsoa osatu dute Yurre Ugarte (Tolosa, 1965) idazleak eta Julen Ribas (Arrasate, 1981) marrazkigileak. Elkarlanaren emai-tza da iruditegi indartsuz hornitutako kontakizuna. Elkarlanaz, komikigintzaz eta zientzia fikzioaz mintzatu dira bi sortzaileak.
Zientzia fikziozko komiki bat osatu duzue. Yurre, garbi zenuen istorio hau komiki formatuan argitaratu nahi zenuela?
YURRE UGARTE: Istorio bakoitzak forma bat eskatzen du. Nik Iris XXII-ren ideia aspalditik neukan, Joana Maiz eta Katu Hegoduna argitaratu aurretik. Etorkizunean kokatutako komiki bat egin nahi nuen, non hondamendi ezberdinak kateatu ondoren, bizirik iraun duten gizakiek hondamendiaren eraginak jasan dituzten haien gorputzetan. Istorio hau zientzia fikzioaren esparruan kokatu daitekeenez, utopia eta distopiaren arteko eremu batean, komikirako gidoia eskatzen zidan. Ez zitzaidan okurritu nobela bat bezala idaztea. Ez dauka azalpen arrazional gehiagorik. Ikusten nuen komikia zela formatu eta lengoaia egokia.
Komikiak sortzen eroso zaudete?
Y.U: Ni fikziozko telesailen gidoilaria izan naiz gehienbat nire bizitza profesionalean; hortaz, komiki zalea beti izan naiz. Halere, beti izan dut buruan komikiaren gidoigintzan ez nintzela erabat murgildu. Duela bederatzi urte egin nuen aurreneko komikia (Katu Hegoduna), enkarguz. Eroso nago komikirako gidoiak idazten. Gidoiak idaztea elkarlan bat da eta ikus-entzunezkoetan lan talde handi baten parte da gidoilaria. Komikigintzan gehiago da marrazkilariaren eta gidoilariaren arteko elkarlana.
JULEN RIBAS: Komiki luze guztiak bezalaxe, erronka handi bat izan da Iris XXII. Egia da gero eta lan gehiago argitaratu gero eta ohituagoa zaudela indarrak neurtzera. Kontzienteago zara distantzia luzeko lasterketa baten antzera helmuga urruti dagoela eta ezin zaitezkeela bineta bakoitzean ito. Baina, aldi berean, marrazki bakoitzak zure “lasterketa” baldintzatuko du. Hortaz, pauso bakoitzak bere garrantzia dauka.
Julen, zerk erakarri zintuen Yurreren zientzia fikzioaren mundutik?
J.R.: Bere proposamena jaso nuenean Sua komikian ari nintzen lanean. Nahiko istorio garaikidea zen. Yurreren istorioak munduz aldatzeko aukera ematen zidan. Marrazkilari moduan denbora eta espazioan bidaiatu ahal izatea oso erakargarria da. Mundu berriak irudikatzeko aukera ematen dizu lan honek. Gainera, ez daukagu izugarrizko azpiegituren beharrik; orri zuri bat eta arkatza nahikoa dira bidaia hori egiteko. Zientzia fikzioak horretarako aukera asko ematen du. Istorioak ilustratzea da nire lana, eta horretarako mundu horiek bizi eta pertsonaia horien larruazalean jarri behar naiz. Modu hau bada gure bizitza biderkatzeko era bat. Nire estudioko mahai eta aulkitik burua altxa gabe hamaika bidaia egiteko aukera ematen du.
2160 urtea du eszenatoki istorioak, beraz, etorkizunean. Baina etorkizun hurbil xamarra da, ezta?
Y.U.: Bai, bai. Nire ustez nahiko urrun dago, baina ez urrunegi. Sortu den gizarte hori, 2160. urtean kokatuta dagoen gizarte hori, gure gizartearen hondamendi kateatuen ondorioa edo emaitza da. Horregatik interesatzen zitzaidan ez izatea hain etorkizun urruna. Haien iragana gu gara eta haietako batzuk iraganera, guk gaur egun bizi dugun denbora eta garaira, jo nahi dute beraien bizimoduaren irtenbide bila. Hor borroka bat dago iraganera itzuli nahi dutenen eta ez dutenen artean. Hori da istorio honen muinetako bat.
Iragan hori da, hain justu, gure orainaldia…
Y.U.: Hori da kontua. Nora eraman gaitzake gure bizimoduak? Are gehiago, dagoeneko bagaramatza. Hondamendi txikiak jada gertatzen ari dira Lur planetan. Beste gauza bat da guk ikusi nahi ditugun ala ez, edo aintzat hartzen ditugun ala ez.
Ikusmolde talka bat dago, ezta?
Y.U.: Bai, interesatzen zitzaidan ikusmolde talka hori lantzea fikzioaren bitartez. Iruditzen zait fikzioa aproposa dela irudikatzeko etorkizunean zer gertatu daitekeen, gizarte berriak planteatzeko eta baita ere antolamendu sozial eta politiko ezberdinak planteatzeko. Hori gaur egun literaturan asko egiten da.
Komikigintzari dagokionez, zein bereizgarri du kontatzeko molde honek?
J.R: Oso bitarteko bisuala da. Gaur egun gero eta bisualagoa den mundu honetan irakurleak zeresan handia dauka irakurtzeko eran. Narrazioaren denbora norberak ezartzen du. Binetatik binetara salto egiteko denbora, orrialdeak pasatzeko denbora. Gaur egunean dena korrika egin behar den honetan, komikiak, kalitatezko denbora izanez gero, kalitatezko irakurketa eskaintzen du. Eta narratibaren aldean, zehaztutako iruditegi bat: gustukoa izanez gero, irakurketan murgiltzea errazten duena.
Irudikatzen den etorkizun horren ezaugarri ba-tzuk garai primitiboagoa ekartzen dute gogora, gizartearen garapena ziklikoa balitz bezala…
Y.U.: Gizarte preteknologikoa da. Azkenean, hondamendi ezberdinen kateatzeak mundua desagerrarazi du eta bizirik irten direnek eraiki duten gizarte honetan apenas dago guk gaur egun dugun teknologiarik. Aurkitu dituzte hor nonbait ordenagailu zaharkitu batzuk, baina ez dago Internetik, landare luminiszenteak dauzkate, ez dago elektrizitatea guk ezagutzen dugun bezala… Baina, era berean, plastiko asko dago. Nahasketa bat da: gizarte preteknologiko eta superteknologiko baten arrastoen arteko nahasketa bat. Interesgarria da planteatzea fikzioaren bitartez: “Bizi daiteke benetan gizarte bat gaur egungo teknologiarik gabe?”. Noski, horixe baietz. Kontua da guri, mendebaldekooi, ezinezkoa egingo litzaigukela.
Nola idatzi edo marraztu existitzen ez denari buruz?
Y.U.: Nire kasuan, alde batetik, dokumentazio lan handia egin dut. Energia mota ezberdinak, plantoideak, landare lumineszenteak, nola lortu daitekeen energia elektrizitaterik gabe eta erregai fosilik gabe… Baina, dokumentazioa beti dago irudimenaren menpe. Hau ez da saiakera teoriko bat, fikziozko unibertso bat da, abentura bat. Dokumentazioa tresna bat da, baina ez da helburua.
J.R.: Ezer ez da sortzen ezerezetik. Dena da zerbaiten ondorio edo aurrekari. Hortaz, badaukazu nondik jo. Gure kasuan, labur, munduaren hondamendia ilustratzea egokitu zaigu. Eta ondoren, Numun. Hasiera berri bat. Baina, beti ere, ezagu-tzen ditugun elementuekin. Nik hasieran Blade Runner estiloko zientzia fikziozko istorio futurista aurreikusten nuen. Gero, oso bestelakoa izan da dena.
Utopia-distopiaren arteko mundua irudikatu duzuela aipatzen da. Zer du batetik eta bestetik?
Y.U.: Nik ez diot etiketarik jartzen, baina irakurle askok aipatu didate. Irlan eratu duten utopiak distopia bat dirudi. Laburtzeko modu on bat irudi-tzen zait hori esatea. Izan ere, gure egungo ikuspuntutik distopia bat dirudi mundu horrek. Baina, aldi berean, gure egungo bizitzak ez al dauka jada distopiatik apur bat? Nik uste baietz. Arrainek plastikoak daramatzate beraien tripetan, eta seguru guk ere daramatzagula. Bizirik irten zirenek aurrekoarekin zerikusirik ez duen gizarte bat sortu nahi dute, ideia hori da. Utopiatik gehiago du, baina ezinbestekoa izan da guztiak distopia kutsu bat izatea.
Pertsonaiei dagokienez, aipatzen zenuten Iris (kontakizunean haurraren ikuspegia duen pertsonaia) ez dela protagonista, baina komikiak haren izena du izenburu.
Y.U.: Zer da iris bat? Begirada. Iris da liburuko pertsonairik gazteenetarikoa. Bere begirada da XXIII. mendera doana. Gainera, pertsonaiek eguzki haziak dituzte begietan. Irisaren presentzia inportantea da istorioan.
Prozesu honetan zein izan da erronka nagusia?
J.R.: Nire ardura handiena artifizio guzti hau sinesgarri egitea izan da. Yurrek idatzi duen lehenengo hitzetik nire azken pintzelkadaraino dena “iruzurra” da. Asmo onarekin egina dago, baina orri zuriaren gainean pintzelkadak eta testua gainjarrita irakurlea “itsatsita” mantentzea da gure asmoa. Liburua amaitutakoan bidaiak merezi izan duela pentsa dezala nahi dugu.
Y.U: Elkarlana berez erronka bat da. Gidoia, nolabait, marrazkilariaren esku dago. Batez ere, marrazkien bitartez iristen zaio irakurleari istorioa. Marrazkia da funtsa. Estetika marrazkiak ezartzen du.
Eta zerekin gozatu duzue gehien?
J.R: Gidoiaren irakurketatik hasi eta zirriborroetatik pasata, tinta eta koloreetaraino. Prozesu guztiarekin, fase desberdinekin, gozatu dut. Hori da marrazkilarion gozamena. Pasarteren batean ez banu gozatuko laguntza eskatuko nuke.
Y.U.: Gizarte berri honen bizimodua kontatzeaz gain, prozesua kontatu nahi nuen. Istorioaren erdia edo bada garatzea nola iritsi diren pertsonaiak Numun gizartea sortzera. Denbora lerro ezberdinak maneiatzea eta gobernatzea erronka bat izan da niretzat. Baina, aldi berean, asko gustatzen zait hori egitea.
