Batzuetan, historia politikoaren atzerako ispilutik begiratzea komeni da. Baita Kataluniakoan ere. Itzul diezaiogun, beraz, begirada atzerako ispiluari. Eta laburbildu dezagun. Zapatero presidentea ez zen izan zitekeen bezain ausarta, eta ez zen gai izan, edo ez zuen bete nahi izan –litekeena da bi aukeren nahasketa izatea– Pascual Maragalli Bartzelonako hauteskunde-kanpaina hartan Kataluniako Parlamentuak erabakitakoa errespetatzeko egin zion promesa. Ez zuen agindutakoa bete, nahiz eta Estatutu berriak (2005eko irailaren 30ean) atxikimendu nabarmena lortu (Kataluniako Parlamentuaren %90aren babesa). Zapaterok ez zion emandako hitzari leial jokatu, agian konpromisoa hartu zuenean hauteskunde orokorrak irabazteko aukera burutik pasa ez zitzaiolako. Parlamentuak era legitimo, aske, masibo eta demokratikoan hartutako erabaki bati emandako hitza ez zuen bete.

Aurrerapen nabarmena zekarren 1979koaren aldean Estatut hori Diputatuen Kongresuan eskuilatu izan zen. Emaitza ez zen izan Kataluniako Parlamentuan onartutakoa, baina hala ere azken testua nahiko ona zen, aurrerapenak zituen, zerga eta diru-bilketarako tresna ugari kudeatzea aurreikusten zuen, finantzaketa hobetzen zuen, eskumenak zabaltzen, Kataluniako justizia-kontseilu bat planteatu, Generalitateak legegintzarako, erregelamenduetarako eta funtzio betearazlerako ahalak osorik izango zituen, bandera, festa eta ereserkiari buruzko nazioko terminoa sartzen zen. Ukaezina zen Estatutua baliagarria eta probetxugarria zela, lehen baino hobeto bermatzen zituen tresna berriak eta beharrezkoak Kataluniako gizartearentzat Kongresuak Estatutuaren eduki ideologizatuenak murriztu zituen arren. 2006ko martxoaren 30ean osoko bilkuran argi berdea. Senatuak aldeko irizpena eman zuen handik gutxira. Hiru aste geroago, ekainaren 18an, katalanek oniritzia eman zioten erreferendumean Estatutu berriari, botoen ia %74 eskuratuta. Baiezkoak irabazi zuen.

Estatutu berriaren artikulu asko onartezinak ziren PPrentzat. Izan ere, Espainia hautsi egiten zela eta akats politiko latza burutu zuen, izugarria, 2006ko uztailaren 31n 100 bat artikulu errekurritu zituen Konstituzio Auzitegian. Konstituzio Auzitegia, hain zuzen ere, anekdotatik askoz harago zihoan bide judizialen gurutzaketa baten aurrean aurkitu zen: Kataluniaren eta Estatuaren arteko harremanari buruzko irizpena ematea. Irizpen horrek funtsean eragingo lioke Espainiaren etorkizuneko lurralde-ereduari. Kronologia konstituzional bikain horren aurrean PPk hasiera bertatik erabaki zuen aurka egitea eta baldarkeriaz Konstituzio Auzitegira errekurtsoa aurkeztu zuen. Dilema erabakigarria, Espainiako Estatu nazional anitz baten heldutasun demokratikoa onartzea edo blokeatzea. Jokoan 77ko espiritua, Trantsizioa ahalbidetu zuena eta azken hamarkadetan Espainia demokratikoa ahalbidetu zuten itunak. Baina Konstituzio Auzitegiak hamalau artikulu baliogabetu eta 30 zalantzan jarri zituen. Horrek, joko-arauak haustea, Katalunia emozionalki umiliatzea, seny-a eta paktismoari iseka egitea adostasun eta Espainiaren balizko proiektu global bat bertan behera uztea ekarri zuen. PPk huts egin zuen historiaren eta politikaren aurrean, eta ondorio gaiztoak eragin zituen. Auzitegi Gorenak gogor hitz egin zuen, kondena latzak. Nabigatzaileentzako abisua.

Gerora gertaturiko guztia ongi ezagutzen da eta luze eztabaidatu: akatsen karrusela, batzuen eta besteen errealitatearen printzipioari buruzko kontzientziarik eza. Solasaldi amaigabeak egin ditzakegu politikaren judizializazioari eta justiziaren politizazioari buruz, sedizioari eta matxinadari buruz, aldebakartasunari eta aldebikotasunari buruz, seny-ari eta rauxa-ri buruz, Espainiaren nazio aniztasunari buruz, batzuen eta besteen zentzugabekeriari buruz, legezkotasunaren, demokraziaren eta legitimitatearen printzipioei buruz. Errepresioari buruz, DUIri buruz (Aldebakarreko Independentzia Adierazpena), Torraren, Puigdemont, Rajoy, Pedro Sánchez, Casado, Rivera, Feijóo eta beste eragile eta instantzia batzuen jokabide eta gertaerei buruz, 155. artikulua, edota hainbat epaileri buruz hitz egin eta eztabaidatuko dezakegu luze.

Eta kulebroi politiko-juridiko amaigabe baten ondoren, azken abenduaren 22an, Santo Tomasen biharamunean eta Loteria Nazionalaren zozketaren egun berean, eta PSOE-Podemosen gobernu zentralak eta haren presidente Pedro Sánchezek bultzada eta eraginez, Senatuak Zigor Kodearen erreforma espres bat onartu du, sedizio-delitua indargabetu eta bidegabeko eralgitzearen delitua murrizten duena. Sedizioa kentzea eta bidegabeko eralgitzea jaistea neurri arriskutsuak dira, Pedro Sánchezek berak duela egun batzuk aitortu zuenez, baina, dena dela bere ustez, beharrezkoak dira procés delakoak Katalunian sortutako lurralde-krisia konpontzeko. Bozketa aurrera atera zen aldeko 140 botorekin, kontrako 118rekin eta hiru abstentziorekin.

Erreformak bete-betean eragiten die procés-eko liderrak zigortu zituzten bi delituei, eta epaiketaren zain dauden buruzagi independentistei mesede egingo. Sedizioa (orain arte 15 urteko kartzela-zigorrarekin zigortua) desagertu egiten da, eta Gobernuak interpretatzen duenaren arabera, egitate horiek jaso ditzakeen delitu berriak, desordena publiko astunduenak, gehienez bost urteko zigorra izango du. Era berean, irabazi-asmorik gabeko dirua bidegabe erabiltzeagatik gehienez ere lau urteko espetxe zigorra ezarriko da, orain 12 urtera arte ezar daitezkeenean. Eta orain zer? Zer eragin izan dezake honek biharko egunean Espainiako politikan edota datozen hauteskundeetan edo Kataluniako politikan? Zer ondorio izango ditu Junts eta ERC alderdiak duten pultsuan, edota baita subiranista-abertzale-independentista katalanaren mundu konplexu eta nahastuan ere? Ikusi behar. Dena dela, amaitzeko: arazo politikoen irtenbide bakarra politikaren eskutik etorriko da, edo ez da konponbiderik. Ez Katalunian. Ez Euskadin.