Ostegun honetan 20 urte beteko ditu XXI. mendeko hondamendi natural handienak: 2004ko abenduaren 26ko tsunamia Indiako Ozeanoan, 9,1 magnitudeko itsaspeko lurrikara batek eragindako olatuak, 220.000 hildako baino gehiago utzi zituena munduko 14 herrialdetan banatuta --ia 170.000 hildako Indonesian bakarrik--, 13.000 milioi euro inguruko kalte materialak eragin zituen eta eskualde katalizatzaile bihurtu zen.
Azken honen adibiderik garbiena hondamendiaren epizentroan gertatu zen, Indonesiako Aceh probintzian, alegia, hiru hamarkadaz Aceh Libre Baten Aldeko Mugimenduko (GAM, ingelesezko siglengatik) gerrillen eta 1976tik tsunamia iritsi arte 15.000 hildako baino gehiago utzi zituen Indonesiako Gobernuaren arteko gatazka armatuak pobretutako eta suntsitutako eskualdean. Urtebete geroago, zoritxar izugarriak bultzatuta, GAMek eta Gobernuak bake akordioa lortu zuten Helsinkin (Finlandia).
2006an Tsunamia Ebaluatzeko Koalizioak (TEC, ingelesezko sigletan) --Nazio Batuetako 50 agentziarekin, GKErekin eta Gurutze Gorriarekin elkarlanean eratua-- argitaratutako txostenean, tragediak herrialde bakoitzean izan dituen eraginak azaldu ziren. Indiak bere arrantza sektorearen zati handi bat berreraiki behar izan zuen, eta Thailandian eta Maldivetan turismoa izan zen eremurik kaltetuena. Horien guztien ezaugarri komuna alerta goiztiarreko sistema berriak eratzea izan zen, nahiz eta aktibista indonesiarrek ohartarazi duten ahalegin horiek, hogei urte geroago, oraindik ere ez direla nahikoak.
OLATUAK 800 KILOMETRO ORDUKO
"Onartzen zailena den estatistiketako bat da Aceh probintzia 50 metro arteko olatuek hartu zutela", azaldu zuen AEBetako Administrazio Ozeaniko eta Atmosferikoaren Bulego Nazionalak (NOAA) ondorengo ebaluazio batean: "Probintzia urpean utzi zuten kostaldetik hasi eta barnealderaino hiru kilometro egin arte".
800 kilometro orduko abiaduran zihoazen olatuak Aceh Bandan sartu ziren, ostegun goizean, 07:58an (bertako ordua), lurrikara hasi eta hogei minutura. Hurrengo ordu eta erdian Sri Lankara (35.300 hildako) eta Thailandiara (8.200 hildako) iritsi ziren. India hegoaldeko Tamil Nadu estatuak lurrikara hasi eta bi ordura jaso zuen kolpea, eta 16.200 hildako baino gehiago eragin zituen. Zazpi bat ordu geroago iritsi zen olatua Hegoafrikara, epizentrotik 8.000 kilometrora: bi pertsona hil ziren han.
Hondamendien Arriskua Murrizteko Nazio Batuen Bulegoak (UNDRR) gogorarazi duenez, lurrikara batek hildako pertsonen herena adingabeak ziren. Izan ere, inoiz erregistratu den faila luzeena hautsi zuen lurrikarak, eta 1.500 kilometroko distantzia hartu zuen, Kaliforniako estatu iparramerikarra baino luzeagoa.
ALERTAREN ERALDAKETA
"2004. urtea baino lehen, ziur geunden arriskua detektatzeko sistema bat instalatze hutsarekin arazoa konponduko zenuela. 2004tik aurrera konturatu ginen hori hasiera besterik ez zela", azaldu du Ray Shirkhodai Ozeano Bareko Hondamendien Zentroko (PDC) zuzendari exekutiboak, eta gogorarazi du tsunamiaren lehen abisua komunitateetara iritsi zela jai egunetan fax baten bidez (abenduaren 26an Boxing Day da, Britainiar Inperioko kolonia ohiak ospatzen zituztenak agian).
"Gogoratu tsunamia 2004an gertatu zela, beraz, Interneterako sarbidea ez zegoen hain eskuragarri. Eta informazio hori webgunearen bidez zabaltzea, bereziki hondamendien kudeaketarako, zalantzan zegoen, abiadura handia eta une horretan fidagarritasun txikia zuelako", gaineratu du.
Oro har, egoerak hobera egin du. Tsunamiak detektatzeko bi estazio jarri ditu Thailandiak: bata 2006an Phuketetik 965 kilometro ingurura eta bestea 2017an 340 kilometro ingurura eta eremu ekonomiko esklusiboaren barruan. Malaysiako sistemak 83 sirena ditu zabalduta herrialde osoan, eta SMS mezuen eta hedabideetako alerten zerbitzuarekin batera aktibatzen dira mehatxu bat identifikatzen denean.
PDCko arduradunak onartu du aurrerapausoak eman direla mehatxuen alerta- eta hedapen-sistemetan, telekomunikazioen garapenari esker, baina ohartarazi du, bi hamarkada baino gehiago igaro ondoren, arrisku anitzetarako alerta goiztiarreko sistemak munduko biztanle gehienen eskumenetik kanpo daudela oraindik.
Izan ere, Banda Aceh-ko aktibistek salatu dute "Indonesiako gobernua ez dela nahikoa egiten ari hurrengo belaunaldia hezteko", Irma Lisaren iritziz, tsunamian egoiliarren %90 galdu zituen komunitate bateko egoiliarra.
"Eskola batzuk itsasotik oso gertu daude, baina hondamendietarako prestakuntzarik ez dago, ez bakarrik ikasketa-planetan, baita curriculumetik kanpoko jardueretan ere", jakinarazi du BenarNewsi egindako adierazpenetan.
Iritzi berekoa da Ahmad Dadek, Acehko Garapenaren Plangintza Agentziako zuzendaria. "Gure hondamendien arriskuak handia izaten jarraitzen du, baina gure erresilientzia indizeak (katastrofe osteko errekuperazio gaitasuna) nahiko baxua izaten jarraitzen du", ohartarazi dio hedabide berari.
Arrisku handiena, denak bat datoz, hondamendi hau berriro gerta daitekeela herritarrak kontzientziatzeko agintariek duten ezintasuna da. "Alderdirik beldurgarriena", gaineratu du Ratchaneekorn Thongthip Thailandiako senatariak, "jendearen kontzientziazio eta prestaketa falta da: ohartarazpen-buiak bere lekuan jarrita ere, jendeak ulertzearen araberakoa da noiz prestatu abisu-seinale posibleetarako".
Kontua da horretarako zimenduak badaudela: Banda Aceh-ren ekonomia etengabe hazten aritu da azken bost urteetan, urtean %4 eta %5 artean. Probintziak ia 30.000 bisitari atzerritar jaso zituen 2023an –aurreko urtean 2.632 izan ziren– Covid-19ak eragindako bidaia-murrizketen erdian, gutxienez izaera berdintzailea duten ezbeharren aurrean suspertzeko keinu berri batean.
"Tsunamia baino lehen", azaldu dio Straits Times egunkariari Munawir Saputra bizirik atera zenak, "aberatsak adreiluzko etxe batean bizi ziren eta pobreak egurrezko etxean: gaur egun denok bizi gara lehenengoetako batean.
