Borobila da Amalurra. Barruan sua, kanpoan airea, eta azaleko ur eta lurrek osotzen dute lau burudun ekosistema.

Bizitza sortu da bertan, milaka eratan, espezietan, oreka sineskaitzean. Espezie horietako bakoitzak bere lekua egin du ekosistema batean ala bestean. Lekua egin ez duena, ez da bizi. Hil zen ala akabatu zuten. Ekosistemak bizi beharrak gidatutako prozesuaren produktu dira. Hartueman justuan oinarritutako ekonomiaren sistema dira: justizia ekologikoa, orekaren fruitu. Eremu batean batutako espezieen babesleku dira ekosistemak, biziraupenerako berme. Bateragarri ez diren espezieak ekosistema desberdinetan bereiziz, aniztasuna ahalbide-tzen da, biodibertsitatea posible eginez. Ekosistema bakoitza bere eremuan da. Berdin gertatzen da kulturekin ere: hizkera eta mundu ikuskera propioak zituzten gizakiak geografikoki kokatu ziren, bakoitza bere eremuan. Ondorengoak dira inbasio eta konkistak, esku-sartze eta bortxaketak, kultura inposaketak. Milaka kultura erahil eta ehundaka dira arriskuan. Gure euskararena tarteko. Hizkuntza eta beronen inguruan mendez mende eratu dugun kultura (foruak, batzarrak, auzolana...) arriskuan dira. Lauburudunon kultura eri da, berriro. Behinolako babesleku Nafar Estatua galdurik, ekosistema propiorik gabe. Panpako mustukak eta Asiako liztorrak, beste hainbaten artean, gure ekosistemendako espezie inbasore bezala jo dituzte adituek, ekologista zein zientzilari. Ekosistemaren balioa eta beronen arriskuaren jakitun, espezie inbasoreen kontrako politikak aldarrikatu dituzte. Eta neurri batean, instituzioek esku hartu ere bai. Naturaltasunez ikusten ditugu neurriok. Logikoa baita, bertokoa zainduta, mundu mailako biodibertsitatea babestea. Munduarentzat da on. Kulturen esparruan baina, ondo ikusiko al genuke kultura erdaldun nagusiak espezie inbasoretzat jotzea? Geurea babesteko, munduko aniztasunerako, espainiar eta frantsesaren kontra egitea? Aipatze soilak hautsak harrotuko lituzke. Berehala esango ligukete aniztasuna zein guay den, elkarbizitza, bizikidetasuna, aldebikotasuna dena eremu berean. Baina inori ez zaio okurritzen, aniztasuna aldarri, grizzly hartz talde bat Piriniotara ekartzerik. Grizzlyak bere eremuak dauzka, eta hartz arreak, bereak, nekez uzten diogun arren. Horrela, munduan bi hartz motak ditugu, besteren artean. Aniztasuna eremuetan babesten da, elkar zapaldu gabe, inor desagerpenera kondenatu gabe. Denek elkar bizitzeko eremua Amalurra da, bakoitza bere txokoan. Arlo kulturalean, espainiera eta frantsesa osasuntsu dira estatu (ekosistema) propioen babespean. Harreman justurik posible al da gure lurretan erderen eta euskararen artean? Ba ote dago orekarik? Bistan da ezetz. Nola elkar biziko gara liztorrekin? Gurea dena ahotik kentzen digute. Ezin dugu euskaraz ere egin. Ahuleziak jota daukagu gure erlea, euskal kultura. Galduko bada, humanitateak galduko du aniztasunean. Arazoa beraz, gurea eta internazionala ere bada.

Unesco da mundu mailako ondarea zain-tzeko elkarte internazionala. Bere zeregina da bake iraunkorraren bila, kultura desberdinak sustatu eta duintzea. Bere bisioan onartzen du dibertsitate kulturalaren aurkako erasoak badaudela. Badauka ondare inmateriala gordetzeko arduratzen den lan-taldea ere. Ez dugu baina bere laguntzarik. Zerk egiten du kale? Bada, bertako partaide estatuak direla, eta zapaldutako herriok botererik gabe gaudela. Nekez espero genezake ezer inbasoreek ezarritako instituzioetatik. Etxekoez ere.

Hil ala bizikoa dugun honetan bizirautea nahi badugu, nola aktibatu gure sistema immunologikoa? Nola defendatu liztorrengandik? Erasoa militarra zenean, Nafar Estatua eratu eta ehundik gora gazteluk saretutako defentsa sistema antolatu genuen. Mende batzuetarako balio izan zuen, baina zoritxarrez men egin zion erasotzaileen oldarrari, eta dozena erdi inguru besterik ez daude zutik. Erasoa kultural eta politikoa den honetan, nola babestu? Nola biziraun?

Euskaraldia eta gisako ariketak ez dira nahiko. Heldu diezaiogun afera internazionalari: gogoratu dezagun Europan nor ginen, nola antolatuak geunden, nola egurra jaso eta jasoten dugun eta berreraiki dezagun suntsitutako ekosistema, Nafar Estatua izan zen hura eraberrituz. Horrela antolatu ahalko ditugu bizirauteko babes neurri kultural eta politikoak.

Amalurra borobila da. Oro biltzeko eta babesteko gaitasuna dauka. Ez daigun humatitateak euskara, gure mundu ikuskera propioa, gal. Euskaldunona da ardura. Iraganean ere egin dugu. Ekidin dezagun munduko kultura hilen zerrenda beltzean sartzea. Ez dezagun ahalbidetu humanitatearen aniztasun bizia gure lepotik murriztea. Gure lurrek, eta munduak, euskaraz entzun dezaten. Euskara bizi dezagun.