"Gehiago izan da euskarak eman didana, nik eman diodana baino"

Aurtengo Ortzadar saria jaso berri duzu, baina ez da jaso duzun golardo bakarra. Hala ere, hi-tzaldian aitortu duzu euskararekiko lan aktiboa baino, zurea pasiboa izan dela. Zergatik?

- Lana ez dakit pasiboa izan litekeen, baina euskararekiko erlazioannire bizitza izan da gehiago hartzaile emaile baino. Gehiago izan da euskarak eman didana aukeretan -lan aukeretan, antolaketa aukeretan, etab.-, nik eman izan diodana baino. Nire aldetik ez da egon sufrimendurik, lana bai, baina lan egiteko aukerak. Saria hartzerako orduan esan dudan bezala, opari bat izan da euskara. Lana eman dit, dudarik gabe, baina horrekin batera eman dit oso gaztetatik kronograma bat.

Saria jasotzerako orduan, kontatu duzu nola 60ko hamarkadako gurasoek sari hau merezi zuten.

- Bai, hala da. 60ko hamarkadako guraso horiek merezi zuten Ortzadar saria. Aipatu dut nola guraso horiek 60ko hamarkadaren hasierako urteetan ikastola klandestinoetara eraman ninduten. Nire amak, gainera, beti saiatzen zen jolas giro batean senti gintezen. Nik gogoratzen dut, horren harira, nola 1960an, bi urterekin, joan nintzen lehenengo aldiz Donostiako alde zaharreko ikastola batera eta handik urtebetera Groseko lehenengo ikastolara, andereño Maria Dolores Goyarekin, eta haiek bai merezi zutela saria. Gainera, ez zen bakarrik frankismoa eta debekatua egotea, eta ikastola klandestinoa izatea. Nik uste dut arazorik handienetakoa bizitzako gauzarik inportanteetan, gauzarik gogorrenetarikoa izaten dela gertu-gertuko presio hori. Eta nik uste dut Donostia batean, adibidez, guraso horiek, talde txikietan erabaki zutenak haien haurrak eskola ofizialetara eraman beharrean antolatuko zituztela andereñoen etxeetan, hori nik uste dut dela txapela kentzeko modukoa. Inportantea da, eta niri alde horretatik dena egina gertatu zait.

Zer eragiten dizu jasotzen duzun sari bakoitzak?

- Egia esango dizut. Oso sari hartzaile txarra naiz. Iruditzen zait, eta ez da gainetik kentzea, baina iruditzen zait ikusgarritasun handiegia dudala nik zerbaitengatik. Bueno, gauza batzuk badakizkit; euskalduna naiz, euskaraduna naiz, emakumea naiz, dudan adina daukat, etab. Linguistikan lan egiten dut baina idatzi ere egiten dut, Euskaltzaindian ere banago. Uste dut sare askoren korapiloannagoela. Eta orduan lehenengo zera izaten da, "ai ama, baina zergatik eman behar didate niri saria?". Eta gero, sariak pilatu ahala, esaten dut: "kontxo, badaude emakume asko ere sariak banatzeko". Gero arnasa har-tzen dut, eta esaten dut: "eskerrak eman behar dira, hau ere da nire suerteetako bat". Eta pentsatzen dut sarien ikusgarritasunak beharbada aukera ematen dizula, gainera bizi garen mundu honetan, hitz egiteko eta horrek sor-tzen dit nolabaiteko erantzukizun morala. Gainera, ongi dago emakumeak ateratzea lehenengo seriean; oraindik hor lan asko baitago egiteko. Eta gainera, San Sebastian egunaren bezperan jasotzea polita izan da. Gurasoak ez daude jada, ze sari bat ematen zidatenean esaten nuen: "ze pozik horiek" eta horrela nik ez nuen psikologikoki lan gehiegirik egin behar.

Esan duzunez, korapilo horretan zaude murgilduta. Zailtasunen bat aurkitu duzu ibilbide luze horretan?

- Uste dut, batez beste, gehiago izan direla laguntzak, zailtasunak baino. Nik uste dut emakume guztiei gertatzen zaiguna; badugu gizonek ez duten plus edo minus bat egunerokotasunean. Gizonak, adibidez, idazten badu idazten du, eta galdetzen zaio bere literaturaz. Emakumearekin, gero eta gehiago hitz egiten da horretaz, baina lotzen da edertasunarekin edo edertasun faltarekin, eta hori gizonekin ez da gertatzen. Badaukagu foko bat une oro. Uste dut ona dela hori nabarmen geratzea. Adibidez, oso adibide nabarmen bat. Ni oso gaztea nintzela hasi nintzen nazioarteko kongresuetara joaten. Eta kuriosoa da nola hogei bat urte nituenean hizkuntzalari asko hurbiltzen zitzaizkidan esanez ze interesgarria zen aurkeztu nuena, baina jada 40 urterekin ez zitzaien horren interesgarria irudi-tzen. Ez dut generalizatu nahi, baina hori oraindik hor dago.

Euskararen erabilera ere aipatu duzu zure hi-tzaldian. Normalean, euskararen erabilera azter-tzeko bideratzen diren inkestetan, ondoriozta-tzen da askotan gazteak ikastetxeetan baino ez direla harremantzen euskaraz. Euskaltzain gisa, zer eskatzen diozu, horren harira, euskarari, baita gizarteari ere?

- Egia esan, hemen daukat lan gai bat, galdera handi bat, nik uste dut denon artean hartu beharko genukeena, lasai eta alderdikeriarik gabe. Zer egingo dugu? Batzuk defendatu eta beste batzuk erasotu. Eta gero dago zati handi bat ez duena egiten ez bata ez bestea, eta hor dago. Eta gizartea osatzen du. Eta ez dugu ikusten, ez dakigu zer pentsatzen duten. Eta batzuetan zentratzen gara alde eta kontrako borroka horretan, eta nire onetik ateratzen nauen gauza bat biktimismoa da. Gure autonomia erkidegoan, euskara -noski, asko hobetu daiteke-, oso ondo dago. Orain, Europako hizkuntzekin lanean aritu garenean, ea zenbat hizkuntza dauden euskararen egoeran, berpizkunde mailan, diru laguntzekin, etab. Eta zer egiten dugu? Biktimismotik pasatzen gara triunfalismora. Eta izaten da gainera oso azkar, eta esaten dugu euskarak dituela hitz ederragoak, etab.

Nik uste dut uxatu egiten dugula zenbait jende, beharbada ikasten duena euskara eskolan ikasi behar duelako -horrekin oso pozik gaude- baina zein punturaino ofizialtasunak eta nahitaezkoa egiteak ez dakar zuk esaten duzuna. Horiek ez dira benetako hiztunak, horiek ez dira hurrengo belaunaldietan hizkuntza sano bat bermatzen dutenak. Eta uste dut biktimismoa eta triunfalismoa oso txarrak direla, eta hor arazo handi bat daukat. Nik uste dut euskara askatu behar dela ideia politiko abertzaleetatik, baina bestalde ideia horiek izan dira euskara gehien bultzatu dutenak. Uste dut ez dugula ikusten euskara sortzen ari den frustrazioa, eta kezkatzen nauen beste kontu bat da "gaztelania zer?". Euskaldunok ez dugu frankismoarekin ikasi hizkuntzak ezin direla gorrotatu? Iruditzen zait garaia heltzen ari dela gauza hauek lasai ikusteko. Eta bestalde, zuk aipatu duzuna, hizkuntzalari bezala, ez zait iruditzen gazteen kontu hori berez oso kezkagarria denik. Niri txikitan gertatzen zitzaidan hori. Guk euskarazegiten genuen, eta askotan ikusten genituen helduak gaztelaniaz hitz egiten. Horregatik pentsatzen genuen euskara umeentzako gauza bat zela. Ez da datu ona, baina ez da kezkagarria berez. Izan ere, euskara gizarteko maila, estilo eta giro guztietan normalizatzen ez den artean, ez da erakargarria izango.

Azkenik, noski, Covid-19ari buruz hitz egin beharra dago. Izan ere, beste lehentasun batzuk ase behar dira pandemiaren ondoren. Uste duzu hori dela-eta euskara bigarren maila batera pasatu dela, edo behintzat beste paper bat jokatzen duela orain?

Ez dakit, egia esan. Alderdi ekonomikoa jakingo dute hori zehaztu behar dutenek, eta ez badago, ez dago. Nik zalantzan jarriko nioke ote dagoen horri. Bestalde, hizkuntzalari valentziar bati entzun nion hizkuntza futbola bezalakoa dela. Edo hitz egiten da pasioarekin, edo ez zaio inori ezer ere axola. Eta uste dut, lehen esan dudan behar horien harira, euskarak behar duela agian euskara gauza guztien gainetik jartzen dutenei beharbada lasaitzeko esan, eta euskaraz gogoratzen ez direnei edo ez balego bezala bizi direnei, gogoraraztea. Optimista izan nahi dut, eta nahi dut pentsatu gauza txarrek eta Covid-19ak lasaitasun eta isiltasun gehiago ekarri digula. Izan liteke aukera bat gogoeta eta eztabaida lasaiagoetarako bideak eraikitzeko. Uste dut gure gizartean oso momentu garrantzitsuan gaudela euskararen geroari dagokionez.